Λεξικό θεματικό της λαογραφίας -- ελαιοκομία

 

 

Λεξικό θεματικό της λαογραφίας

17. ελαιοκομία

 

Δημήτρης Λιθοξόου

 

  

Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.

Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου

Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς

Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης

 

αγουρόλαδο / παρθένο λάδι από άγουρο καρπό || Ρούμελη: του αγρόλαδου [Πρέβεζα].

αλογολίτρουβο || Πελοπόννησος: το αλογολίτρουβο [Κρέστενα].

αξάι / πληρωμή σε είδος (1/10) στο ελαιοτριβείο || Κρήτη: το αξάι [Τύλισος].

ελιά (Buck list) || Πελοπόννησος: η ελιά [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελληνίτσα, Εξωχώρι, Θαλάμες, Κανδήλα, Καρυά, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λεβίδι, Λεχαινά, Λυγουριό, Μάλη, Μελιγού, Νεοχώρι, Πάκια, Παραδείσια, Πιάνα, Προάστιο, Ρούτσι, Σαρακίνι, Σκεπαστό, Τρόπαια, Τσέρια] | η λια [Προάστιο] | α ελία [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: η ελιά [Άγιος Λουκάς, Δελβινάκι, Θαρούνια, Πάργα, Πηγή, Τσαμαντάς] | η ελαία [Μέγαρα] | η ιλιά [Αγιά, Αγία Ευθυμία, Άγιος Νικόλαος, Αμφίκλεια, Γέρμας, Γουριά, Γραμματικού, Δαύλεια, Δράκεια, Δραμεσιοί, Έλατος, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μασχολούρι, Μελισσουργοί, Μικρό Βουνό, Πρέβεζα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Τσουκαλάδες, Χρυσοβίτσα] | η λια [Άγιος, Δράκεια, Μηλίνα, Στυλίδα]. || Κρήτη: οι ελιές (καρπός) [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Βουλγάρω, Βραχάσι, Βρύσες, Βώροι, Θεοδώρα, Λαμπιώτες, Μάρθα, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Σάσαλος, Σέλλες, Τύλισος].

ζύμη / από το άλεσμα των ελιών στο ελαιοτριβείο || Κρήτη: η ζύμη [Μάρθα].

καρτερούλα / μέτρο χωρητικότητας λαδιού || Πελοπόννησος: το καρτερόλι [Κρέστενα] | η σιδεριά [Κρέστενα].

κάρτο / μικρό μεταλλικό δοχείο λαδιού || Κρήτη: το κάρτο [Παλαιοχώρα, Σέλλες, Τύλισος] | το κατρικό [Μάρθα].

κάρτο / ξύλινο δοχείο χωρητικότητας ελιών ίσο με 6 οκάδες || Πελοπόννησος: το κάρτο [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι]. || Κρήτη: το κάρτο [Σέλλες].

κοκολόι / γίνεται μετά το πρώτο μάζεμα των ελιών || Πελοπόννησος: το κοκολόι [Βαλύρα] | τα κοκολόγια [Ελληνίτσα]. || Ρούμελη: το κορκολόγι [Πάργα].

κουρούκι / πράσινες ελιές πεσμένες χάμω || Ρούμελη: του κουρούκ [Μηλίνα].

λαδάς || Πελοπόννησος: ο λαδάς [Άγιος Δημήτριος, Βεργαδαίικα, Κανδήλα, Λαγκάδια, Μυγδαλιά, Ρούτσι, Τρόπαια]. || Ρούμελη: ο λαδάς [Πάργα] | ου λαδάς [Χρυσοβίτσα].

λάδι (Buck list) || Πελοπόννησος: το λάδι [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελάτη, Ελληνίτσα, Εξωχώρι, Θαλάμες, Καλούσι, Κανδήλα, Καρυά, Καστρί, Κάτω Λουσοί, Κέρτεζη, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λεβίδι, Λεχαινά, Λυγουριό, Μαγούλα, Μάλη, Μελιγού, Μυγδαλιά, Νεοχώρι, Πάκια, Παραδείσια, Πηγαδάκια, Πιάνα, Προάστιο, Ροεινό, Ροζενά, Ρούτσι, Σαρακίνι, Σκεπαστό, Σπαρτιά, Στεμνίτσα, Τρόπαια, Τσέρια, Φενεός] | το άι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το λάδι [Άγιος, Άγιος Λουκάς, Δελβινάκι, Δολό, Θαρούνια, Μέγαρα, Πάργα, Πηγή, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | του λαδ [Αγιά, Άγιος, Άγιος Νικόλαος, Βράχα, Γέρμας, Γουριά, Γραμματικού, Αμφίκλεια, Δαύλεια, Δομνίστα, Δράκεια, Δραμεσιοί, Έλατος, Κανάλια, Καρίτσα, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μασχολούρι, Μελισσουργοί, Μεσούντα, Μηλίνα, Μικρό Βουνό, Πλατύστομο, Πρέβεζα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Τσουκαλάδες, Χουλιαράδες, Χρυσή, Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: το λάδι [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Αποδούλου, Βουλγάρω, Βραχάσι, Βρύσες, Βώροι, Εμπρόσνερος, Θεοδώρα, Κελλάρια, Λαμπιώτες, Μάρθα, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Σέλλες, Σιρίλι, Τύλισος] | το λιόλαδο [Μιαμού].

λαδιά / ποσότητα παραγωγής λαδιού || Πελοπόννησος: η λαδιά [Δολιανά] | α λαδία [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | α αΐα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η λαδιά [Πάργα].

λαδολιές / ελιές για παραγωγή λαδιού || Ρούμελη: οι λαδουλιές [Γουριά, Δράκεια, Ραψάνη, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα].

λιανολιές || Ρούμελη: οι λιανουλιές [Δράκεια, Πρέβεζα]. || Κρήτη: οι λιανολιές [Άγιος Βασίλειος, Βραχάσι, Μάρθα, Παλαιοχώρα].

λίμπα / τεπόζιτο || Πελοπόννησος: η λίμπα [Βρέσθενα, Λυγουριό, Τρόπαια] | το λιμπί [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Δολιανά, Καρυά, Κρέστενα, Ρούτσι, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: ου λίμπους [Άγιος] | ι λίμπους [Δράκεια, Μηλίνα].

λιόδεντρο / το δέντρο Olea europaea || Πελοπόννησος: το λιόδεντρο [Παραδείσια]. || Ρούμελη: το λιόδεντρο [Μέγαρα] | του λιόδιντρου [Δράκεια, Κανάλια] | το δεντρό [Μέγαρα] | η ελιά [Άγιος Λουκάς, Δελβινάκι, Θαρούνια, Πάργα, Τσαμαντάς] | η ιλιά [Γουριά, Στυλίδα, Ραψάνη] | η λια [Άγιος, Μηλίνα]. || Κρήτη: η ελιά [Άγιος Βασίλειος, Ανατολή, Ανώγεια, Βουλγάρω, Βραχάσι, Βώροι, Θεοδώρα, Λαμπιώτες, Μάρθα, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Σάσαλος, Σέλλες, Τύλισος] | η ελέ [Βρύσες] | οι ελές [Λαμπιώτες].

λιόζουμα || Πελοπόννησος: τα λιόζουμα [Τρόπαια]. || Ρούμελη: του λιόζμου [Μακρινή].

λιόκλαδο || Πελοπόννησος: το λιόκλαδο [Αγία Άννα] | το λιόκλαρο [Ελληνίτσα] | το λιόκαρε [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: του λιόκλαρου [Μηλίνα, Στυλίδα].

λιοκόκι / ότι μένει στο ελαιοτριβείο, μάζα φλούδας και κουκουτσιού || Πελοπόννησος: το λιοκόκι [Άγιος Δημήτριος, Βαλύρα, Δολιανά, Παραδείσια] | το λιοκότσι [Στεμνίτσα, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το λιοκόκι [Μέγαρα] | το λιοκόκ [Πρέβεζα] | του λιουκόκ [Πρέβεζα, Τιθορέα] | το λιόστρο [Πάργα].

λιομάζωμα || Πελοπόννησος: το λιομάζωμα [Θαλάμες, Κρέστενα, Προάστιο] | το σούρσιμο [Εξωχώρι]. || Ρούμελη: το λιομάζωμα [Μέγαρα]. || Κρήτη: το λιομάζωμα [Ανώγεια, Μάρθα, Παλαιοχώρα].

λιοπάνα || Πελοπόννησος: η λιοπάνα [Αμπελιώνα, Γυμνό, Δολιανά, Δροσοπηγή, Κανδήλα, Καρυά, Καστρί, Λυγουριό, Παραδείσια, Ρούτσι, Σαρακίνι] | το λιόπανο [Ελληνίτσα, Εξωχώρι, Θαλάμες, Κρέστενα, Λεβίδι, Νεοχώρι, Προάστιο, Ροεινό, Ρούτσι, Τσέρια] | το λιοπάνι [Βρέσθενα, Πιάνα, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: του λιόπανου [Αμφίκλεια]. || Κρήτη: η ανάπλα [Βραχάσι] | η παλέτσα [Άγιος Βασίλειος, Παλαιοχώρα].

λιόσκαλα / για μάζεμα ελιάς || Πελοπόννησος: η λιόσκαλα [Βρέσθενα].

λιοστάσι / ελαιώνας || Πελοπόννησος: το λιοστάσι [Άγιος Δημήτριος] | το λιοπερίβολο [Παραδείσια] | α ελαιώνα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | α ελιώνα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το λιοστάσι [Πάργα] | του λιουστάς [Γουριά, Γραμματικού, Μακρινή, Χρυσοβίτσα] | το κινάρι [Πάργα]. || Κρήτη: το λιόφυτο [Βώροι, Σιρίλι, Τύλισος].

λιοτρίβι / ελαιοτριβείο || Πελοπόννησος: το λιοτρίβι [Στεμνίτσα] | το λιτρουβιό [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Βαλύρα, Νεοχώρι, Παραδείσια, Ρούτσι, Τρόπαια] | το λιτριβιό [Βρέσθενα, Καστρί] | το λιοτριβιό [Δολιανά, Τσέρια] | το λιτρίβι [Λυγουριό] | το λιουτρουβιό [Προάστιο, Σαρακίνι] | η λιοτρίβα [Σαρακίνι] | το λιτριδίε [Πέρα Μέλανα] | το λιτζιδίε [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το λιοτρίβι [Άγιος Λουκάς, Θαρούνια] | το λιουτρουβιό [Πάργα] | του λιτρουβιό [Μακρινή, Πρέβεζα] | του λιουτρουβιό [Χρυσοβίτσα] | του λιουτριβίου [Ραψάνη] | του λιουτρίβ [Άγιος, Αμφίκλεια, Μηλίνα, Στυλίδα, Τιθορέα] | το λιατρίβι [Μέγαρα] | η αλεστική [Πάργα] | η γαλιάγρα [Άγιος, Δράκεια, Μηλίνα]. || Κρήτη: το αλετρουγιό [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Βραχάσι] | το αλετρουγουδιό [Ανώγεια, Αποδούλου, Τύλισος] | το αλιτριβιδιό [Σάσαλος] | το αλετριβιδιό [Εμπρόσνερος] | η φάμπρικα [Άγιος Βασίλειος, Ανατολή, Ανώγεια, Βραχάσι, Θεοδώρα, Λαμπιώτες, Μάρθα, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Τύλισος].

λιόφυλλα || Πελοπόννησος: τα λιόφυλλα [Βρέσθενα, Μυγδαλιά, Παραδείσια] | τα ελιόφυλλα [Ροεινό] | τα λιόφυα [Πέρα Μέλανα]. || Κρήτη: τα λιόφυλλα [Σάσαλος].

λιόφυτα / μικρά δέντρα ελιάς || Πελοπόννησος: τα λιόφτα [Λυγουριό]. || Ρούμελη: το λιοφύτι [λιοφύτι]. || Κρήτη: τα λιόφυτα [Παλαιοχώρα] | τα μουρέλα [Άγιος Βασίλειος, Κελλάρια, Τύλισος].

λιτρουβιάρης || Πελοπόννησος: ο λιτρουβιάρης [Αλποχώρι, Παραδείσια, Ρούτσι, Τρόπαια] | ο λιτριβιάρης [Βρέσθενα] | ο λιοτριβιάρης [Δολιανά] | ο λιουτριβάρης [Προάστιο] | ο λιοτριβάρης [Στεμνίτσα] | ο λιτριβάρης [Τσέρια] | ο λιτριβάρη [Πέρα Μέλανα] | ο λιτζιβάζη [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: ο λουτρουβιάρης [Πάργα] | ου λιτρουβιάρς [Μακρινή] | ο λιατριβάρης [Μέγαρα] | ι γαλιαγρέους [Δράκεια]. || Κρήτη: οι αλετρουγιάρηδες [Τύλισος] | οι φαμπρικάρηδες [Μάρθα, Τύλισος].

μάγκανο / ελαιοτριβείου || Κρήτη: το μάγκανο [Τύλισος].

μαϊνέλα / ξύλινη λαβή για το γύρισμα του μποτζεργάτη || Κρήτη: η μαϊνέλα [Μάρθα] | το μαϊνέλι [Μάρθα].

μίστατο / δοχείο λαδιού χωρητικότητας δέκα οκάδων || Κρήτη: το μίστατο [Λαμπιώτες, Παλαιοχώρα].

μούργα || Πελοπόννησος: η μούργα [Άγιος Δημήτριος, Λυγουριό, Ροεινό] | α μούργα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η μούργα [Μέγαρα, Πάργα] | η μουργαριά [Πρέβεζα] | η μούργκα [Έλατος, Σταγιάδες] | η μούρκα [Κουμαρίτσι] | η ζούτσα [Πάργα, Χρυσή] | η ζιούρα [Τσαμαντάς] | ι τζιουράς [Μηλίνα] | το χοντρόλαδο [Τσαμαντάς] | η μπουλούντρα [Τσαμαντάς]. || Κρήτη: ο κατσίγαρος [Μάρθα, Τύλισος] | η κατσίγαρη [Λαμπιώτες].

μουτάφι / υφαντό από γιδόμαλλο όπου έβαζαν μέσα το χαμούρι που έστιβαν στο λιτρίβι - τα μουτάφια τα στρώναν και στο πάτωμα του σπιτιού || Πελοπόννησος: το μουτάφι [Λυγουριό]. || Ρούμελη: το μουτάφι [Μέγαρα]. || Κρήτη: ο μποξάς [Λαμπιώτες, Μάρθα].

μποτζαργάτης / εξάρτημα του παλιού ελαιοτριβείου - ξύλινος άξονας στο μηχανισμό πίεσης των μποξάδων || Κρήτη: ο μποτζαργάτης [Λαμπιώτες, Μάρθα] | ο μποτσαργάτης [Άγιος Βασίλειος].

μυλάρια / οι πέτρινες μυλόπετρες στο λιοτρίβι || Κρήτη: τα μυλάρια [Παλαιοχώρα] | οι απανώπετρες [Παλαιοχώρα].

νεροβούτσι / δοχείο για το διαχωρισμό λαδιού και νερού στο λιοτρίβι || Κρήτη: το νεροβούτσι [Παλαιοχώρα].

ξερολίτρουβο || Πελοπόννησος: το ξερολίτρουβο [Παραδείσια].

πιρούνα / ξύλινη διχάλα για τη στερέωση της ανάπλας (λιοπάνας) στο χώμα, στο μάζεμα των ελιών || Κρήτη: η πιρόνα [Βραχάσι].

πλακωτάρι / ξύλινο κούτσουρο - πάνω από τους μποξάδες στο ελαιοτριβείο || Κρήτη: το πλακωτάρι [Μάρθα].

πλάντρα / μηχανή παλιού ελαιοτριβείου || Πελοπόννησος: η πλάντρα [πλάντρα] | το πλαντρόνι [Άγιος Δημήτριος].

πυρήνα / ελαιοπυρήνας || Κρήτη: η πυρήνα [Μάρθα].

ραβδιστήρα || Ρούμελη: η ραβδιστήρα [Θαρούνια] | η λούρα [Έλατος, Χρυσή] | ου λούρους [Έλατος]. || Κρήτη: η κοντάδα [Άγιος Βασίλειος, Ανατολή, Μάρθα, Κελλάρια] | η δοκίδα [Άγιος Βασίλειος, Μάρθα] | τα ντεμπλιά [Μάρθα].

ραβδιστής / στο μάζεμα των ελιών || Πελοπόννησος: ο ραβδιστής [Κρέστενα, Λαγκάδια] | ο τιναχτής [Βαλύρα]. || Ρούμελη: ο ραβδιστής [Θαρούνια].

σαπούνι (ALE, Buck list) || Πελοπόννησος: το σαπούνι [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βρέσθενα, Θαλάμες, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λεχαινά, Λυγουριό, Μυγδαλιά, Πάκια, Πηγαδάκια, Προάστιο, Ροεινό, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τρόπαια, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το σαπούνι [Άγιος Λουκάς, Μέγαρα, Πάργα, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς] | του σαπούν [Αγιά, Αγία Ευθυμία, Αγία Παρασκευή, Αμφίκλεια, Γέρμας, Γουριά, Δράκεια, Δραμεσιοί, Έλατος, Καρίτσα, Κουμαρίτσι, Μηλίνα, Πρέβεζα, Ραψάνη, Στροφυλιά, Τιθορέα, Τσουκαλάδες, Φαρκαδόνα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: το σαπούνι [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανώγεια, Βουλγάρω, Βραχάσι, Βρύσες, Θεοδώρα, Κελλάρια, Μάρθα, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Σάσαλος, Τύλισος].

σοφράς / σιδερένια πλάκα - πλάκωνε τους μποξάδες στο ελαιοτριβείο || Κρήτη: ο σοφράς [Μάρθα].

στρόφα / για το σφίξιμο του σοφρά στο ελαιοτριβείο || Κρήτη: η στρόφα [Μάρθα].

σφυριδόνια / στο ελαιοτριβείο || Πελοπόννησος: τα σφυριδόνια [Προάστιο].

τάλια / ίση με δέκα οκάδες λάδι || Πελοπόννησος: η τάλια [Δολιανά]. || Ρούμελη: η τάλια [Θαρούνια, Μέγαρα].

τζισβέρα / μεταλλικό δοχείο σε σχήμα ταψιού - κάτω από τους μποξάδες στο ελαιοτριβείο || Κρήτη: η τζισβέρα [Μάρθα].

τσαντίλια / που έβαζαν τον πολτό στο λιοτρίβι || Ρούμελη: τα τσαντίλια [Άγιος].

χαβάνι / ελαιοτριβείου || Πελοπόννησος: το χαβάνι [Τσέρια].

χαμάδες / ώριμες ελιές πεσμένες χάμω || Ρούμελη: οι χαμάδες [Θαρούνια] | οι πισιάδις [Μηλίνα].

χαμολόι / το μάζεμα των πεσμένων ελιών, πριν το ράβδισμα || Πελοπόννησος: το χαμολόι [Βρέσθενα, Δολιανά] | το χαμολόγι [Λυγουριό] | το χαμόγι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός].

χαμούρι / λιωμένος ελαιόκαρπος || Πελοπόννησος: το χαμούρι [Δολιανά, Εξωχώρι, Θαλάμες, Λυγουριό, Παραδείσια, Προάστιο, Τσέρια]. || Ρούμελη: το χαμούρι [Μέγαρα, Ωραιόκαστρο].

χοντρολιές / μεγάλες ελιές για φαγώσιμες || Ρούμελη: οι χουντρουλιές [Γουριά, Μακρινή, Πρέβεζα, Ραψάνη, Στυλίδα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: οι χοντρολιές [Βώροι, Λαμπιώτες, Μάρθα, Παλαιοχώρα, Τύλισος].