Λεξικό θεματικό της λαογραφίας
20. ο μύλος
Δημήτρης Λιθοξόου
Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.
Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου
Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς
Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης
άιδονας /
ο σιδερένιος άξονας της μυλόπετρας || Ρούμελη: ο άιδονας [Ωραιόκαστρο].
αλευροθήκη || Πελοπόννησος: η αλευροθήκη [Δολιανά, Κανδήλα, Ρούτσι]. || Ρούμελη: η αλιβρουθήκ [Μακρινή] | ου αλιβράς
[Πρέβεζα]. || Κρήτη: η αλευροδόχη [Ανατολή,
Παλαιοχώρα].
αλογόμυλος ||
Πελοπόννησος: ο αλογόμυλος [Θαλάμες] | ο αγόμυλε [Τυρός].
ανεμόμυλος || Ρούμελη: ο ανεμόμυλος
[Μέγαρα] | ου ανιμόμυλους [Κουμαρίτσι]. || Κρήτη: ο ανεμόμυλος [Βραχάσι].
απαλεστής /
πελάτης του μύλου || Πελοπόννησος: ο απαλεστής [Λεβίδι, Ρούτσι].
βαγένι /
του μύλου || Πελοπόννησος: το βαγένι [Δροσοπηγή, Ελάτη, Κανδήλα,
Καρυά, Προάστιο, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το βαένι [Δολιανά] | το μυλοβάενο [Βρέσθενα]. || Ρούμελη: το βαένι [Ωραιόκαστρο] | του βαέν
[Λιλαία, Μακρινή] | του βαρέλ [Τιθορέα] | του μπουβάινου [Λιλαία]. ||
Κρήτη: το βουτσί [Παλαιοχώρα].
βαρδάρι /
του μύλου || Πελοπόννησος: το βαρδάρι [Κανδήλα] | το βαρδάλι [Αμπελιώνα]. ||
Ρούμελη: του βαρδάρ [Δραμεσιοί, Έλατος, Λιλαία, Σταγιάδες, Τιθορέα].
γρανάζι /
του μύλου || Πελοπόννησος: το γρανάζι [Άγιος Δημήτριος, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: γρανάζι (μηχανής) [Τσαμαντάς] | του γρανάζ [Τιθορέα].
ζουριό / ο χώρος που βρίσκεται η φτερωτή του νερόμυλου || Κρήτη: το ζουριό [Μάρθα] | το ζουριδιό [Τύλισος].
κατάντι /
χοντρό ξύλο που στηρίζει τον άξονα της φτερωτής του νερόμυλου || Πελοπόννησος: το κατάντι [Καρυά, Τυρός]
κρέμαση /
του μύλου ή της νεροτριβής || Πελοπόννησος: η κρέμαση [Κανδήλα, Ρούτσι]. || Ρούμελη: η κρέμας [Γέρμας, Έλατος, Λιλαία, Μηλίνα].
λιθαρόμυλος || Ρούμελη: ου λιθαρόμλους
[Πλατύστομο].
μυλαύλακο || Πελοπόννησος: το μυλαύλακο [Σκεπαστό]. ||
Ρούμελη: το μυλαύλακο [Πάργα] | του μυλαύλακου
['Ελατος, Σταγιάδες].
μυλόπετρα || Πελοπόννησος: η μυλόπετρα [Άγιος Δημήτριος, Ελάτη, Κανδήλα, Καρυά,
Σκεπαστό] | η μυλολίθα [Αμπελιώνα] | το λιθάρι [Βρέσθενα, Θαλάμες, Ρούτσι, Στεμνίτσα, Τσέρια]. || Ρούμελη: η μυλόπιτρα [Γουριά, Κουμαρίτσι, Μηλίνα, Πρέβεζα, Ραψάνη,
Χουλιαράδες] | του μυλουλίθ [Στροφυλιά] | του λθαρ [Δραμεσιοί, Λιλαία, Μακρινή] | του αλθάρ [Σταγιάδες] | η πέτρα
[Δραμεσιοί, Τιθορέα] | η πλάκα [Γραμματικού] | το στερνάρι [Τσαμαντάς]. ||
Κρήτη: η μυλόπετρα [Άγιος Βασίλειος, Λαμπιώτες, Παλαιοχώρα, Σέλλες,
Τύλισος] | η κατώπετρα (σταθερή) [Ανατολή] | το κατωμύλι [Μάρθα].
μύλος (Buck list) || Πελοπόννησος: ο μύλος [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι,
Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά,
Δροσοπηγή, Ελάτη, Θαλάμες, Καλούσι, Κανδήλα, Καρυά, Καστρί, Κάτω Λουσοί,
Κέρτεζη, Κρέστενα, Λεβίδι, Λυγουριό, Μαγούλα, Μάλη, Μελιγού, Μυγδαλιά, Νεοχώρι,
Πάκια, Παραδείσια, Πιάνα, Προάστιο, Ροεινό, Ρούτσι, Σαρακίνι, Σκεπαστό,
Στεμνίτσα, Τρόπαια, Τσέρια, Φενεός] | ο μύλε
[Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: ο μύλος
[Άγιος Λουκάς, Δελβινάκι, Δολό, Θαρούνια, Μέγαρα, Πάργα, Σταυροδρόμι,
Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | ου μύλους [Αγία Παρασκευή, Άγιος,
Αμφίκλεια, Γέρμας, Γουριά, Δαύλεια, Δομνίστα, Δραμεσιοί, Έλατος, Κανάλια,
Καρίτσα, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μασχολούρι, Μελισσουργοί,
Μεσούντα, Πλατύστομο, Ραψάνη, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Στροφυλιά, Τιθορέα, Χουλιαράδες,
Χρυσή, Χρυσοβίτσα] | ι μύλους [Αγιά, Δράκεια, Κανάλια,
Μηλίνα] | τα μύλια [Αμφίκλεια]. || Κρήτη: ο μύλος [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή,
Ανώγεια, Αποδούλου, Βουλγάρω, Βραχάσι, Βρύσες, Βώροι, Θεοδώρα, Λαμπιώτες,
Μάρθα, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Τύλισος].
μυλωνάς (ALE) || Πελοπόννησος: ο μυλωνάς [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι,
Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελάτη, Καλούσι,
Κανδήλα, Καστρί, Κέρτεζη, Λεβίδι, Λυγουριό, Μάλη, Μελιγού, Μυγδαλιά, Νεοχώρι,
Παραδείσια, Πιάνα, Προάστιο, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα] | ο μυωνά [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: ο μυλωνάς [Δελβινάκι, Δολό, Θαρούνια, Πηγή, Σταυροδρόμι,
Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | ου μυλουνάς [Αγία Παρασκευή, Γέρμας,
Δομνίστα, Δραμεσιοί, Έλατος, Καρίτσα, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή,
Μακρολίβαδο, Πλατύστομο, Ραψάνη, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Χουλιαράδες,
Χρυσοβίτσα] | ι μυλουνάς [Αγιά, Κανάλια, Μηλίνα]. || Κρήτη: ο μυλωνάς [Άγιος Βασίλειος, Ανατολή, Ανώγεια, Αποδούλου,
Βραχάσι, Θεοδώρα, Λαμπιώτες, Μάρθα, Μιαμού, Παλαιοχώρα].
νερόμυλος || Πελοπόννησος: ο νερόμυλος [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Βαλύρα, Βρέσθενα,
Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελάτη, Θαλάμες, Καλούσι, Κανδήλα, Καστρί, Κρέστενα, Λεβίδι,
Λυγουριό, Μαγούλα, Μάλη, Μυγδαλιά, Νεοχώρι, Πιάνα, Προάστιο, Ροεινό, Ρούτσι, Σκεπαστό,
Στεμνίτσα, Φενεός]. || Ρούμελη: ο νερόμυλος [Δολό,
Θαρούνια, Πηγή, Τσαμαντάς] | ου νιρόμλους [Γραμματικού, Δομνίστα,
Δραμεσιοί, Ραψάνη, Στροφυλιά, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | ου νιρόμπλους [Στυλίδα] | ου νιρόμυλους [Αγία
Παρασκευή, Κουμαρίτσι, Μασχολούρι, Μικρό Βουνό, Σιάτιστα] | ι νιρόμυλους [Μηλίνα] | ου νιρόμλς [Λιλαία]
| ι νιρόμλους [Αγιά] | του νιρουμύλ
[Αμφίκλεια, Γουριά, Σιάτιστα]. || Κρήτη: ο νερόμυλος
[Άγιος Βασίλειος, Ανώγεια, Λαμπιώτες, Μάρθα, Παλαιοχώρα].
ξάι /
τα αλεστικά, η αμοιβή του μυλωνά σε αλεύρι || Πελοπόννησος: το ξάι [Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δροσοπηγή, Ελάτη, Καστρί,
Λυγουριό, Μάλη, Νεοχώρι, Πιάνα, Ρούτσι, Σκεπαστό] | το αξάι [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Καλούσι, Λεβίδι] | το ξάγι [Μυγδαλιά] | το αξάγι [Κανδήλα]
| το αλεστικό [Ελάτη, Σκεπαστό] | το λεστικό [Προάστιο] | τα αλεστικά [Λεβίδι] | το αλεστσικό
[Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το αλεσικό
[Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το ξάι
[Δελβινάκι, Δολό, Πάργα, Πηγή, Σιάτιστα, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] |
του ξάι [Δομνίστα, Δραμεσιοί, Έλατος, Κανάλια,
Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Πλατύστομο, Σταγιάδες, Στροφυλιά, Στυλίδα,
Χουλιαράδες, Χρυσή] | του αξάι [Αγιά, Αγία Παρασκευή, Άγιος, Έλατος, Κιλελέρ,
Μασχολούρι, Μέγαρα, Μηλίνα] | το ξάγι [Θαρούνια] | τα αλιστικά [Λιλαία] | του νοίκιασμα
[Στροφυλιά]. || Κρήτη: το αξάι
[Ανώγεια, Τύλισος] | το μυλωνιάτικο [Ανατολή, Τύλισος].
παλουκαριά /
βαγενιού νερόμυλου || Πελοπόννησος: η παλουκαριά [Σκεπαστό].
πασπαλιαρέοι /
παιδιά που δούλευαν στους μύλους || Πελοπόννησος: οι πασπαλιαρέοι [Κανδήλα].
πεταλούδα /
μυλόπετρας || Πελοπόννησος: η πεταλούδα [Καρυά].
προχώνι /
μύλου || Πελοπόννησος: το προχώνι [Πέρα Μέλανα, Πραστός].
σιφούνι /
ο σωλήνας του νερόμυλου που στέλνει το νερό στη φτερωτή || Πελοπόννησος: σιφούνι [Καρυά, Λαγκάδια, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: του ξφουν [Σταγιάδες]. ||
Κρήτη: το σιφούνι [Άγιος Βασίλειος, Ανατολή, Μάρθα].
σκάφη /
του μύλου - έμπαινε ο καρπός που ήταν για άλεσμα || Πελοπόννησος: η σκάφη [Κανδήλα, Πιάνα, Σκεπαστό] | η σκαφίδα [Αμπελιώνα] | το σκαφίδι [Βρέσθενα]. || Ρούμελη: η σκαφίδα [Τιθορέα] | του σκαφίδ [Λιλαία]
| η καλαχίδα [Θαρούνια].
φτερωτή /
του μύλου || Πελοπόννησος: η φτερωτή [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα,
Βρέσθενα, Δροσοπηγή, Ελάτη, Κανδήλα, Καρυά, Λεβίδι, Πιάνα, Προάστιο, Ρούτσι, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: η φτερωτή [Πάργα, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | η φτερουτή [Θαρούνια] | η φτιρουτή
[Γραμματικού, Δραμεσιοί, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μασχολούρι,
Σταγιάδες, Τιθορέα, Χουλιαράδες] | η ρόδα [Δράκεια, Σιάτιστα]. || Κρήτη: η φτερωτή [Άγιος Βασίλειος, Ανατολή, Λαμπιώτες, Μάρθα,
Παλαιοχώρα, Τύλισος].
χελιδόνα /
η κινούμενη μυλόπετρα || Πελοπόννησος: η χελιδόνα [Λαγκάδια, Πιάνα, Σκεπαστό] | α χελιδόνα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η χελιδόνα [Πάργα] | η χιλιδόνα [Δραμεσιοί,
Σταγιάδες, Χρυσή] | η χιλδόνα [Τιθορέα]. || Κρήτη: η χελιδόνα [Σέλλες, Τύλισος] | η ανώπετρα [Ανατολή] | η αλετρουβόπετρα
[Μάρθα].
χούρχουλη /
γούβα του μύλου ή της νεροτριβής || Πελοπόννησος: η χούρχουλη [Βεργαδαίικα, Κανδήλα, Καρυά,
Ρούτσι] | η χούρχουρη [Άγιος Δημήτριος] | η γουργούλη [Καστρί] | η χουρχούλη [Ρούτσι]
| α χούρχουλη [Τυρός] | α χούχουλη [Πέρα
Μέλανα, Τυρός].
