Λεξικό θεματικό της λαογραφίας
24. η βάφτιση
Δημήτρης Λιθοξόου
Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.
Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου
Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς
Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης
αεροβάφτισμα || Πελοπόννησος: το αεροβάφτισμα [ Βρέσθενα, Λυγουριό, Πιάνα, Ρούτσι, Τρόπαια]. || Ρούμελη: το αεροβάφτισμα [Πηγή, Τσαμαντάς] | του αηρουβάφτσμα [Σιάτιστα]. ||
Κρήτη: το καντηλοβάφτισμα [Παλαιοχώρα].
βάφτιση || Πελοπόννησος: η βάφτιση [Άγιος Δημήτριος, Βαλύρα, Κανδήλα, Λαγκάδια,
Λυγουριό, Μάλη, Μελιγού, Προάστιο] | τα βαφτίσια [Αμπελιώνα,
Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Δροσοπηγή, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λυγουριό,
Ρούτσι, Στεμνίτσα, Τσέρια] | τα βαφτίσα [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος,
Σκεπαστό] | το βαφτίσι [Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Λυγουριό,
Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια] | το βάφτισμα [Λυγουριό,
Πιάνα] | α βάφκιση [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] |
τα βαφκίσα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η βάφτιση [Δελβινάκι, Δολό, Μέγαρα, Πηγή] | η βάφτις [Αγιά, Αγία Παρασκευή, Αμφίκλεια, Γραμματικού,
Έλατος, Λιλαία, Μακρινή, Μικρό Βουνό, Μηλίνα, Σιάτιστα, Χουλιαράδες,
Χρυσοβίτσα] | τα βαφτίσια [Άγιος Νικόλαος, Αμφίκλεια,
Δραμεσιοί, Κουμαρίτσι, Μασχολούρι, Μέγαρα, Πηγή, Πρέβεζα, Ραψάνη, Σιάτιστα,
Τιθορέα, Τσαμαντάς] | τα βαφτίσα [Αμφίκλεια, Γέρμας, Γουριά,
Θαρούνια, Χουλιαράδες] | του βάφτσμα [Γέρμας, Μηλίνα, Πλατύστομο]. || Κρήτη: η βάφτιση [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή,
Ανώγεια, Βώροι, Εμπρόσνερος, Θεοδώρα, Κελλάρια, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Σέλλες,
Σιρίλι] | οι βάφτισες [Ανατολή] | το βάφτισμα [Άγιος Βασίλειος, Βουλγάρω].
βαφτισιμιός || Κρήτη: ο φιλιότσος [Άγιος
Γεώργιος, Ανατολή, Βουλγάρω, Βραχάσι, Λαμπιώτες, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Σέλλες, Τύλισος].
βαφτιστήρι || Πελοπόννησος: το βαφτιστήρι [Άγιος Δημήτριος, Γυμνό, Δολιανά, Κανδήλα, Κάτω
Λουσοί, Προάστιο, Ροεινό, Ρούτσι, Σπαρτιά] | το αναδεξίμι [Αμπελιώνα,
Βρέσθενα, Καστρί, Στεμνίτσα] | το φιοτσίδι [Αλποχώρι,
Κρέστενα] | το βαφτισαρόνι [Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: το βαφτιστήρι [Σταυροδρόμι] | του βαφτστήρ
[Αγία Ευθυμία, Αμφίκλεια, Λιλαία, Μακρινή, Πρέβεζα, Πρέβεζα, Τιθορέα] | του βαφτιστήρ [Ραψάνη] | του βαφστήρ
[Κουμαρίτσι] | του βαφτιστκό [Πρέβεζα] | το αναδεχτούρι [Πάργα, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | του αναδιχτούδ [Μεσούντα, Πρέβεζα, Χρυσοβίτσα] | του αναδιχτό [Γουριά, Δραμεσιοί, Μελισσουργοί, Χουλιαράδες] | του αναδιξιμνίδ [Γουριά] | του αδιξίμ [Μηλίνα] | του κουμπαρούδ
[Σταγιάδες]. || Κρήτη: το βαφτιστήρι [Παλαιοχώρα]
| το βαφτισιμιό [Μιαμού] | το φιλιότσο [Θεοδώρα,
Μιαμού, Σέλλες].
βαφτιστικά /
τα ρούχα το μωρού μετά τη βάφτιση - δώρο του νονού || Πελοπόννησος: τα βαφτιστικά [Αγία Άννα, Κάτω Λουσοί] | τα βαφκισίτσα [Πέρα Μέλανα] | τα φωτίκια [Βρέσθενα,
Θαλάμες, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. ||
Ρούμελη: τα βαφτιστικά [Γραμματικού, Δραμεσιοί] | τα βαφτιστκά [Μακρινή, Χρυσοβίτσα] | τα βαφτιστκάτα [Μηλίνα] | τα φωτίκια [Πάργα]
| τα φουτίκια [Δραμεσιοί, Μελισσουργοί, Πρέβεζα, Τσουκαλάδες]
| τα φωτίτσα [Μέγαρα] | τα λαδίκια
[Γουριά]. || Κρήτη: τα φιλιοτσίστικα [Άγιος
Γεώργιος, Τύλισος] | το φώτι (ο χρυσός σταυρός που παίρνει
ο νονός στο βαφτιστήρι) [Ανατολή, Κελλάρια] | η κούτα
(με τα ρούχα που δώριζε ο νονός) [Ανατολή].
κολυμπήθρα || Πελοπόννησος: η κολυμπήθρα [Αγία Άννα, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Κρέστενα,
Λυγουριό, Μαγούλα, Μάλη, Ρούτσι, Σκεπαστό] | η κουλουμπήθρα [Προάστιο, Τσέρια]
| α κουλιουμπήθρα [Πέρα Μέλανα]. ||
Ρούμελη: η κολυμπήθρα [Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | η κουλμπήθρα [Άγιος Νικόλαος, Αμφίκλεια, Γραμματικού, Λιλαία,
Μακρινή, Μηλίνα, Τιθορέα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | η κουλυμπήθρα [Γουριά, Δραμεσιοί, Πρέβεζα] | η κουλουμπήθρα [Άγιος Λουκάς, Θαρούνια] | η κουλιουμπίστρα [Γέρμας] | η κουλιουμπήθρα
[Έλατος]. || Κρήτη: η κολυμπήθρα
[Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Βραχάσι, Θεοδώρα, Κελλάρια,
Λαμπιώτες, Παλαιοχώρα, Σέλλες].
κουτσανύχισμα /
το πρώτο κόψιμο των νυχιών του μωρού από αυτόν που θα το βάφτιζε || Κρήτη: το κουτσανύχισμα
[Τύλισος].
λαδαδέρφια /
παιδιά με τον ίδιο νονό || Πελοπόννησος: τα λαδαδέρφια [Αρχαία Φενεός, Βρέσθενα,
Κανδήλα, Καστρί, Πιάνα, Ροεινό, Φενεός] | τα λαλαδέρφια [Μυγδαλιά,
Ρούτσι]. || Κρήτη: τα συναδέρφια
[Σέλλες] | αδέρφια τσ' εκκλησάς
[Κελλάρια].
λαδόπανο /
της βάφτισης || Πελοπόννησος: το λαδόπανο [Άγιος Δημήτριος, Αρχαία
Φενεός, Εξωχώρι, Κάτω Λουσοί, Μυγδαλιά, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: το λαδόπανο [Θαρούνια, Μέγαρα] | του λαδόπανου [Δραμεσιοί, Κουμαρίτσι, Πρέβεζα, Ραψάνη] | του λαδουπάν [Αγιά]. ||
Κρήτη: το μυρόπανο [Τύλισος].
μαρτυριάτικα /
τα χρήματα που μοιράζει ο νονός μετά τη βάφτιση || Πελοπόννησος: τα μαρτυριάτικα [Δροσοπηγή] | τα μαρτυρικά
[Βαλύρα]. || Ρούμελη: τα μαρτυρκά [Γουριά,
Πρέβεζα]. || Κρήτη: τα μαρτυριάτικα [Λαμπιώτες].
μαρτυρικά /
τα μοιράζουν στους καλεσμένους μετά τη βάφτιση (συνήθως είναι
σταυρουδάκια για το πέτο) || Πελοπόννησος: τα μαρτυρικά [Κάτω Λουσοί, Πιάνα] | τα μαρτυριάρικα [Ρούτσι] | τα αστεράκια [Μυγδαλιά]
| τα μαρτυρίκια [Πέρα Μέλανα] | τα μαρτυζίτσα [Πέρα
Μέλανα]. || Ρούμελη: τα μαρτυριάτκα
[Μακρινή] | τα βαφιστικά [Πηγή] | οι βάφτισες
[Θαρούνια]. || Κρήτη: τα μαρτυρίκια
[Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Βραχάσι, Βώροι, Θεοδώρα, Μιαμού,
Τύλισος] | οι μαρτύροι [Σέλλες] | τα κολφάκια [Σέλλες] | τα τιμονάκια
[Ανατολή].
μπατίκια /
δώρα του παππού και της γιαγιάς στο παιδί που βαφτίζεται - τα μπατίκια είναι ακίνητη
περιουσία (στεκούμενο πράμα) || Κρήτη: τα μπατίκια [Ανατολή].
νονά || Ρούμελη: η νονά
[Θαρούνια] | η νούνα [Αγία Παρασκευή, Δολό, Πηγή,
Σιάτιστα, Σταυροδρόμι] | η νουνά [Δαύλεια, Κιλελέρ, Μικρό Βουνό,
Στροφυλιά] | η νόνα [Πάργα] | η να [Πρέβεζα] | η λνα
[Γουριά]. || Κρήτη: η σάντολα [Βραχάσι,
Θεοδώρα].
νονός || Πελοπόννησος: ο νονός [Εξωχώρι, Νεοχώρι, Τσέρια] | ο νουνός [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αμπελιώνα,
Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελάτη,
Καλούσι, Κανδήλα, Καρυά, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λεβίδι, Λεχαινά,
Λυγουριό, Μαγούλα, Μελιγού, Μυγδαλιά, Πάκια, Παραδείσια, Πηγαδάκια, Πιάνα,
Προάστιο, Ροεινό, Ροζενά, Ρούτσι, Σαρακίνι, Σκεπαστό, Σπαρτιά, Στεμνίτσα,
Φενεός] | ο νονέ [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: ο νονός [Δελβινάκι, Θαρούνια, Μέγαρα] | ο νούνος [Δολό, Ωραιόκαστρο] | ο νουνός [Άγιος, Άγιος Λουκάς, Δαύλεια, Δελβινάκι, Δολό,
Κουμαρίτσι, Πηγή, Ραψάνη, Τσαμαντάς] | ο νούνος
[Αγία Παρασκευή, Δελβινάκι, Έλατος, Πάργα, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς] | ου νουνός [Αγία Ευθυμία, Άγιος, Αμφίκλεια, Βράχα,
Γραμματικού, Δομνίστα, Δραμεσιοί, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μασχολούρι,
Μελισσουργοί, Πλατύστομο, Σταγιάδες, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Τσουκαλάδες,
Φαρκαδόνα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | ου νος [Άγιος
Νικόλαος, Γουριά, Δομνίστα, Μελισσουργοί, Πρέβεζα, Χουλιαράδες] | ι νος [Δράκεια] | ου λνος
[Γουριά, Γραμματικού] | ου νούνους [Γέρμας, Σιάτιστα] | ι νουνός [Αγιά, Κανάλια, Μηλίνα, Μικρό Βουνό] | ι νινός [Μηλίνα] | ου νούνας
[Σιάτιστα]. || Κρήτη: ο νονός
[Βουλγάρω, Βώροι, Λαμπιώτες, Σιρίλι] | ο σάντολος
[Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βραχάσι, Θεοδώρα, Κελλάρια, Μιαμού, Σέλλες,
Τύλισος] | ο σάντουλος [Αποδούλου] | ο ντάντος [Εμπρόσνερος, Παλαιοχώρα, Σάσαλος].
σερτάδες /
οι καλεσμένοι από το νονό στη βάφτιση || Κρήτη: οι σερτάδες [Παλαιοχώρα].
σέρτες
/οι συνοδοί του νονού || Κρήτη: οι σέρτες [Σιρίλι].
συναδέρφια /
το βαφτιστίρι με τα παιδιά του νονού (δεν έκανε να παντρευτούν) || Κρήτη: τα συναδέρφια [Ανατολή].
συχαρίκια /
στο νονό ή στη μάνα, στα βαφτίσια || Πελοπόννησος: τα συχαρίκια [Αμπελιώνα, Βαλύρα, Βρέσθενα,
Δολιανά, Δροσοπηγή, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Λυγουριό, Μάλη, Νεοχώρι, Πιάνα,
Ρούτσι, Σκεπαστό, Φενεός] | τα συχαρίτσια [Λαγκάδια] | τα σκαρίτσα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | τα σκαζίτσα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: τα συχαρίκια [Γέρμας, Δολό, Σταυροδρόμι] | τα σχαρίκια [Αγιά, Άγιος, Άγιος Νικόλαος, Βράχα, Γουριά,
Γραμματικού, Δομνίστα, Έλατος, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Μελισσουργοί, Πηγή,
Πλατύστομο, Ραψάνη, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Στροφυλιά, Τιθορέα, Τσαμαντάς,
Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | τα σκαρίκια [Αγιά, Αγία Παρασκευή, Χρυσή]
| τα σουχαρίτσια [Μέγαρα].
χωνεύτρα /
αποχέτευση στην εκκλησία για να χύνουν τα νερά της κολυμπήθρας μετά τη βάφτιση
|| Ρούμελη: η χουνεύτρα [Χουλιαράδες].