Λεξικό θεματικό της λαογραφίας
25. το παιχνίδι
Δημήτρης Λιθοξόου
Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.
Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου
Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς
Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης
αϊτός /
χαρταετός || Πελοπόννησος: ο αϊτός [Βρέσθενα, Δολιανά, Τσέρια]. || Ρούμελη: ο αετός [Μέγαρα] | ου αϊτός
[Γραμματικού, Μελισσουργοί, Ραψάνη, Χρυσοβίτσα] | η σαΐτα [Μέγαρα] | του παμπόρ [Σιάτιστα]
| του πιτάκ [Έλατος].
αμάδες || Πελοπόννησος: οι αμάδες [Αμπελιώνα, Γυμνό, Δροσοπηγή, Κανδήλα,
Παραδείσια, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια] | οι σομάδες [Άγιος Δημήτριος] | οι σιομάδες [Βρέσθενα] | τα πουλάκια [Άγιος
Δημήτριος] | οι αμάδε [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: οι αμάδις [Άγιος, Γουριά, Αμφίκλεια, Μακρολίβαδο, Μηλίνα,
Πρέβεζα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] | οι αμπάδες
[Μέγαρα] | οι ασμάδις [Φαρκαδόνα] | οι σιαμάδις [Λιλαία] | οι σιουμάδις
[Μακρινή] | οι σουμάδες [Χουλιαράδες] | οι σμάδις [Κανάλια, Ραψάνη] | η ομάδα [Ωραιόκαστρο] | η σμάδα [Έλατος]
| η λουμάδα [Σταγιάδες, Χρυσή] | ου λουμάς [Έλατος] | τα λουμά [Έλατος]
| ου φίτσιους [Ραψάνη]. ||
Κρήτη: οι αμάδες [Βρύσες, Θεοδώρα, Βώροι, Λαμπιώτες].
αμπάριζα /
παιχνίδι || Πελοπόννησος: η αμπάριζα [Αμπελιώνα, Δροσοπηγή] | η αμπάρτζα [Κανδήλα] | α αμπάρτσα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η αμπάριζα [Μέγαρα] | η αμπάρτζα
[Ραψάνη] | τα σκλαβάκια [Έλατος, Κουμαρίτσι, Μακρολίβαδο, Σταγιάδες,
Φαρκαδόνα] | του σιλαβάκ [Δραμεσιοί].
βόλοι /
από πηλό για παιχνίδι || Πελοπόννησος: οι βόλοι [Δροσοπηγή, Ελάτη, Θαλάμες,
Λυγουριό, Ρούτσι, Στεμνίτσα] | τα βόλια [Τσέρια]. || Ρούμελη: οι βόλοι [Μέγαρα] | οι βολ
[Γραμματικού, Ραψάνη, Τιθορέα] | τα βόλια [Φαρκαδόνα] | τα κουϊνάκια [Μηλίνα].
γκουγκουβάσα /
η γιαγιά στο παιχνίδι "γκουγκουβάσες" || Ρούμελη: η γκουγκουβάσα
[Δελβινάκι].
γκουγκουβάσες /
παιχνίδι ερωτήσεων || Ρούμελη: οι γκουγκουβάσες [Δελβινάκι].
γκουγκούερος /
ο παππούς στο παιχνίδι "γκουγκουβάσες" || Ρούμελη: ο γκουγκούερος
[Δελβινάκι].
ζαβολιά || Ρούμελη: η ζαβουλιά [Κουμαρίτσι]
| η τζαβουλκιά [Χρυσή] | του τζαβουλίκ
[Χρυσή].
κιόσια /
τυχερό παιχνίδι με χαραγμένα ξύλα || Ρούμελη: τα κιόσια [Ωραιόκαστρο].
κολτσίνα || Ρούμελη: η κουλτσίνα
[Μεσούντα].
κολτσίνα /
χαρτιά || Πελοπόννησος: η κολιτσίνα [Σκεπαστό].
κούκλα (ALE) || Πελοπόννησος: η κούκλα [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος,
Αγρίδι, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δροσοπηγή, Λυγουριό, Ρούτσι, Σκεπαστό] | η κουτσούνα [Αμπελιώνα, Μυγδαλιά, Στεμνίτσα] | α κουτσούνα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το κουτσούνι [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η κούκλα [Αγία Παρασκευή, Άγιος, Γέρμας, Γραμματικού,
Δελβινάκι, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μηλίνα, Πηγή,
Σιάτιστα, Σταυροδρόμι, Στυλίδα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] | η κοσόνα [Μέγαρα] | η κτσούνα
[Γουριά]. || Κρήτη: η κούκλα [Βραχάσι]
| η κουτσούνα [Ανατολή].
κουμάρι /
τζόγος || Κρήτη: το κουμάρι [Σάσαλος].
κούνια /
κρεμαστή || Ρούμελη: η κούνια [Κουμαρίτσι, Μηλίνα]. || Κρήτη: η ατσιγγανόκουνια [Κελλάρια].
κουτσό /
παιχνίδι || Πελοπόννησος: το κουτσό [Κανδήλα, Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: το κουτσό [Μέγαρα, Τσαμαντάς] | το κουτσιτό [Πάργα] | του κτσο
[Χουλιαράδες] | του κτσάκι [Μηλίνα] | το γκίτσι
[Δελβινάκι] | τα κράια [Ραψάνη]. || Κρήτη: το κουτσό [Παλαιοχώρα] | ο κουτσός
[Ανατολή, Σέλλες].
κρυφτό || Πελοπόννησος: το κρυφτό [Αγία Άννα, Αμπελιώνα, Δροσοπηγή, Θαλάμες,
Κρέστενα, Ρούτσι] | το κρυφτούλι [Βρέσθενα, Ρούτσι] | το γκρουφούλι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γκζουφούλι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γκρουφτέ [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γκριουφτέ [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γκζουφτέ [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το κρυφτό [Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του κρυφτό [Γέρμας, Δραμεσιοί, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Μακρινή,
Μασχολούρι, Ραψάνη, Φαρκαδόνα, Χρυσοβίτσα] | του κρυφτούλ
[Γουριά, Στυλίδα, Τιθορέα] | του κρυφτάκ [Κιλελέρ] | τα κρυφτάκια [Λιλαία] | του κούκου
[Σιάτιστα]. || Κρήτη: το χωστό
[Ανατολή, Θεοδώρα, Παλαιοχώρα] | ο χωστός
[Ανατολή] | το χουστού-πουλού [Βραχάσι].
κυνηγητό || Πελοπόννησος: το κυνηγητό [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Βρέσθενα,
Δροσοπηγή, Θαλάμες, Κρέστενα, Ρούτσι] | το κυνήγημα [Καλούσι]
| το στυλό [Πέρα Μέλανα]. ||
Ρούμελη: το κυνηγητό [Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του κυνηγτό [Μακρινή, Στυλίδα] | του κυνηγητό [Κανάλια, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Μακρολίβαδο,
Μηλίνα, Ραψάνη, Φαρκαδόνα, Χρυσοβίτσα]. ||
Κρήτη: το ζυγωτό [Βραχάσι] | το τζιριτιχτό
[Βουλγάρω].
μπάλα || Πελοπόννησος: η μπάλα [Αμπελιώνα, Λεβίδι]. || Ρούμελη: η μπάλα [Γραμματικού, Κανάλια, Μακρινή, Μακρολίβαδο].
μπαλιά || Ρούμελη: η μπαλιά
[Γραμματικού].
μπαλόνι || Πελοπόννησος: το μπαλόνι [Κανδήλα]. ||
Ρούμελη: του μπαλόν [Σιάτιστα] | η φούσκα [Σιάτιστα]. || Κρήτη: ο οξιώστης [Παλαιοχώρα].
μπιζ || Κρήτη: το μπιζ [Λαμπιώτες].
μπίλια || Πελοπόννησος: η μπίλια [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα]. || Ρούμελη: η μπίλια [Ραψάνη] | οι μπίλες
[Πηγή] | η μπίλα [Σιάτιστα, Φαρκαδόνα]. || Κρήτη: οι μπίλιες [Βραχάσι, Σέλλες].
μπόκαλα /
παιδικό παιχνίδι με βόλους ή βότσαλα || Πελοπόννησος: τα μπόκαλα [Αλποχώρι, Μαγούλα].
ξυλίκι /
παιδικό παιχνίδι || Κρήτη: το ξυλίκι [Βραχάσι, Παλαιοχώρα, Σέλλες].
παιχνίδι || Πελοπόννησος: το παιχνίδι [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δολιανά,
Δροσοπηγή, Ελληνίτσα, Καλούσι, Κάτω Λουσοί, Λαγκάδια, Λυγουριό, Μάλη, Μυγδαλιά,
Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα] | το παιγνίδι [Κρέστενα]
| το παιγνίιδι [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το παιχνίδι [Δελβινάκι, Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του πιχνίδ [Άγιος, Γέρμας, Γραμματικού, Δραμεσιοί, Κανάλια,
Λιλαία, Μακρινή, Μεσούντα, Μηλίνα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Στυλίδα, Τιθορέα,
Χουλιαράδες] | του πιγνίδ [Αγιά, Αγία Παρασκευή, Γουριά,
Δομνίστα, Μακρολίβαδο, Μασχολούρι, Χρυσοβίτσα]. ||
Κρήτη: το παιγνίδι [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Βουλγάρω, Σάσαλος] | το παιγνίδι [Βραχάσι, Βρύσες, Σέλλες].
πεντόβολα || Πελοπόννησος: τα πεντόβολα [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα, Κρέστενα, Πιάνα] | τα μπόκολα [Κρέστενα]. ||
Ρούμελη: τα πεντόβολα [Μέγαρα, Ωραιόκαστρο] | τα πιντόβουλα [Γραμματικού, Δραμεσιοί, Κανάλια, Λιλαία,
Μακρινή, Στυλίδα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | τα πιντόβιλα
[Κουμαρίτσι] | τα πουντόβουλα [Κανάλια] | τα μπόλια [Τσαμαντάς] | τα τσόκανα
[Έλατος, Σταγιάδες]. || Κρήτη: οι αλεκατρίδες
[Ανατολή, Εμπρόσνερος, Παλαιοχώρα, Σάσαλος, Σέλλες] | τα κισκιντά [Αποδούλου, Μιαμού] | το κισκιντάκι [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βραχάσι,
Τύλισος].
πίτσια /
παιχνίδι || Πελοπόννησος: τα πίτσια [Παραδείσια].
πίτσος /
το ξύλο που σημαδεύουν στις αμάδες || Ρούμελη: ου πίτσιους [Λιλαία].
ρακέτα || Ρούμελη: η ρακέτα [Πηγή].
σαΐτα /
χάρτινη || Πελοπόννησος: η σαΐτα [Βρέσθενα]. || Ρούμελη: η σαΐτα
[Πάργα] | η σαμαντούρα [Τσαμαντάς].
σβούρα || Πελοπόννησος: η σβούρα [Γυμνό, Λεβίδι, Ρούτσι]. || Ρούμελη: η σβούρα [Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Τιθορέα, Μέγαρα,
Μηλίνα, Πηγή, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τσαμαντάς, Φαρκαδόνα, Χρυσοβίτσα] | η σφούρλα [Κανάλια, Ραψάνη, Στυλίδα, Φαρκαδόνα] | η βουρβούρα [Έλατος]. ||
Κρήτη: ο σβούρος [Βραχάσι, Παλαιοχώρα].
σέγκες /
βόλοι (μπίλιες) από βαμμένα κότσια || Ρούμελη: οι σέγκις [Ραψάνη].
σκοινάκι /
παιδικό παιχνίδι || Ρούμελη: η τριχίτσα [Ωραιόκαστρο].
τάβλι || Ρούμελη: του τάβλ
[Ραψάνη].
τόπι /
παλιά ήταν από κουρέλια (ALE) || Πελοπόννησος: το τόπι [Αγρίδι, Αμπελιώνα, Δολιανά, Λαγκάδια, Μυγδαλιά,
Ρούτσι, Σκεπαστό, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. ||
Ρούμελη: το τόπι [Δελβινάκι, Μέγαρα] | του τοπ [Λιλαία, Μακρινή, Σιάτιστα, Χουλιαράδες | η τόπα [Έλατος, Κανάλια, Μακρολίβαδο, Σταγιάδες,
Τιθορέα] | η τόπκα [Σιάτιστα, Χρυσή] | η σιούμκα [Σιάτιστα]. ||
Κρήτη: το τόπι [Ανατολή, Βραχάσι].
τραμπάλα || Πελοπόννησος: η τραμπάλα [Βρέσθενα, Λυγουριό, Πιάνα] | η ντραμπάλα [Αλποχώρι] | η θραμπάλα [Λυγουριό]. || Ρούμελη: ο σαλταντρούτσος [Πάργα] | το σαλταντρούτσο
[Πάργα].
τράπουλα || Πελοπόννησος: η τράπουλα [Καλούσι]. ||
Ρούμελη: η τράπλα [Χρυσοβίτσα].
τσιλίκι /
παιδικό παιχνίδι με δυο ξύλα || Ρούμελη: το τσιλίκι [Δελβινάκι] | η τσιλίκα [Στυλίδα,
Φαρκαδόνα] | του τσουλιγκάρι [Έλατος].
τσιλικουκάρι /
το κοντό ξύλο στο παιχνίδι τσιλίκι || Ρούμελη: του τσιλικουκάρ [Ραψάνη] | η τσουλέγκα
[Έλατος].
τσουλίθρα || Ρούμελη: η γλίστρα
[Σταγιάδες].
τυφλόμυγα || Πελοπόννησος: η τυφλόμυγα [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα] | το τυφλοπάνι [Ρούτσι]. ||
Ρούμελη: η τυφλόμυγα [Τιθορέα] | η τυφλόμγα [Γραμματικού] | η φουλπανίτσα [Κανάλια] | του τζιβουνταράκ [Έλατος]. ||
Κρήτη: η τυφλομύγια [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή].
χαρτιά /
τραπουλόχαρτα || Πελοπόννησος: τα χαρτιά [Αγία Άννα, Βαλύρα,
Βεργαδαίικα, Κρέστενα, Λεβίδι, Λυγουριό, Σκεπαστό] | τα χαρτία [Τσέρια]. ||
Ρούμελη: τα χαρτιά [Αμφίκλεια, Γραμματικού, Δομνίστα, Έλατος,
Κανάλια, Μακρινή, Μικρό Βουνό, Πάργα, Ραψάνη, Τσαμαντάς, Χρυσοβίτσα,
Ωραιόκαστρο] | τα πιξουχάρτσια [Σιάτιστα] | τα χαρτάκια [Μακρολίβαδο]. || Κρήτη: τα χαρθιά [Σιρίλι].
χάσκας /
παιχνίδι που παίζεται στο οικογενειακό τραπέζι της τελευταίας αποκριάς, με
βραστό αβγό δεμένο στην άκρη ενός σπάγκου - κάποιος το κουνάει και οι άλλοι
προσπαθούν να το πιάσουν με το στόμα || Ρούμελη: ου χάσκας
[Σιάτιστα] | του χάσκαρ [Δραμεσιοί, Χουλιαράδες] | ου χάσκαρς [Αγία Παρασκευή] | η χάσκα
[Αγιά, Ραψάνη] | χάσκαρου [Μεσούντα].
