Λεξικό θεματικό της λαογραφίας
34. αγωγιάτης
Δημήτρης Λιθοξόου
Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.
Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου
Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς
Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης
αγώγι || Πελοπόννησος: το αγώγι [Καστρί, Πιάνα, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το αγώι [Δολιανά, Τρόπαια]. ||
Ρούμελη: το αγώι [Πάργα] | του αγώι [Σιάτιστα]
| του αγώγ [Γέρμας].
αγωγιάτης || Πελοπόννησος: ο αγωγιάτης [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Δολιανά,
Καστρί, Ροεινό] | ο γωγιάτης [Προάστιο] | ο αγωγιάτα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: ο αγωγιάτης [Θαρούνια, Πάργα] | ου αγουγιάτς [Αμφίκλεια, Χουλιαράδες] | ου αγουιάτς [Μελισσουργοί, Σιάτιστα] | ι αγουιάτς [Μηλίνα] | ου κιραντζής
[Σιάτιστα] | ου κιρατζής [Σιάτιστα, Χρυσή] | ι κιραντζής [Κανάλια].
αμπαές /
από τραγόμαλλο, τις έβαζαν το χειμώνα στα καπούλια των ζώων (για να μην
κρυώνουν) || Ρούμελη: οι αμπαές [Δραμεσιοί].
άτι /
βαρβάτο άλογο (ALE, Buck list) || Πελοπόννησος: το άτι [Σκεπαστό] | το βαρβάτο [Σπαρτιά]. ||
Ρούμελη: του ατς [Σιάτιστα] | το βαρβάτο [Πάργα].
γαϊδουροκαβαλίνα || Κρήτη: η γαϊδουροκαβαλίνα [Αποδούλου].
γαϊδουρομούλαρα ||
Πελοπόννησος: τα γαϊδουρομούλαρα [Άγιος Δημήτριος, Πέρα Μέλανα].
γομάρι /
το φορτίο που μπορεί να σηκώσει ένα υποζύγιο || Κρήτη: το γομάρι (ίσο
με τέσσερα δεμάτια θερισμένο στάρι) [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια,
Εμπρόσνερος, Κελλάρια, Παλαιοχώρα, Σέλλες] | το γομάρι
(ίσο με δύο τσουβάλια) [Θεοδώρα, Τύλισος].
δέμα || Πελοπόννησος: το δέμα [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα, Καλούσι, Λεβίδι]. || Ρούμελη: το δέμα [Τσαμαντάς] | του δέμα
[Γέρμας, Γουριά, Γραμματικού, Κανάλια, Λιλαία, Σιάτιστα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] |
του βαντάκ [Γραμματικού].
διχαλόβεργα -
σύνεργο για το φόρτωμα των υποζυγίων || Κρήτη: η διχολόβρεγα
[Άγιος Γεώργιος] | η χαχαλόβεργα [Μιαμού].
ίγκλα /
το λουρί του σαμαριού που περνάει κάτω από την κοιλιά του ζώου || Πελοπόννησος: η ίγκλα [Αλποχώρι, Δολιανά] | α δίγκα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η ίγκλα [Δολό, Έλατος, Κανάλια, Μηλίνα, Πάργα, Σιάτιστα,
Σταγιάδες] | η νίγκλα [Μέγαρα] | η ζώστρα
[Πάργα]. || Κρήτη: η γίγλα
[Άγιος Γεώργιος].
καβαλίνα || Πελοπόννησος: η καβαλίνα [Τσέρια] | η γκαβαλίνα [Προάστιο, Σκεπαστό] | το γκάβαλο [Άγιος
Δημήτριος, Κανδήλα, Προάστιο] | α καβελίνα [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η καβαλίνα [Πάργα]
| η γκαβαλίνα [Έλατος, Σταγιάδες]. || Κρήτη: η καβαλίνα [Τύλισος].
καμουτσίκι || Πελοπόννησος: το καμουτσίκι [Σκεπαστό] | το καμτσίκι [Κρέστενα]
| το καμουτσί [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα, Κανδήλα, Μυγδαλιά,
Νεοχώρι] | το καμουτζί [Κρέστενα]. || Ρούμελη: το καμτσίκι [Δελβινάκι, Πάργα] | το καμπτσίκι [Τσαμαντάς] | του καμτσίκ [Κανάλια,
Σιάτιστα] | του καμτσί [Ραψάνη, Στροφυλιά]. || Κρήτη: το καμουτσί [Θεοδώρα].
καπιστράνα || Πελοπόννησος: η καπιστράνα [Κανδήλα, Καστρί, Κρέστενα, Νεοχώρι, Σπαρτιά] | η καπιστράδα [Καστρί] | η καπιστριάνα [Λαγκάδια,
Μυγδαλιά, Παραδείσια]. || Ρούμελη: η καπιστράνα [Θαρούνια,
Κανάλια, Μέγαρα, Πάργα, Τιθορέα] | η καπστράνα
[Γραμματικού, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μηλίνα].
καπίστρι /
το σκοινί της καπιστράνας || Πελοπόννησος: το καπίστρι [Βρέσθενα, Δολιανά, Ελληνίτσα,
Κρέστενα, Λαγκάδια, Λυγουριό, Μυγδαλιά, Προάστιο, Στεμνίτσα] | το κακίστρι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το κακίσι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το καπίστρι [Δελβινάκι, Μέγαρα, Πάργα, Σταυροδρόμι,
Τσαμαντάς] | του καπίστρ [Γέρμας, Γουριά, Έλατος,
Κανάλια, Μασχολούρι, Μεσούντα, Μηλίνα, Πλατύστομο, Ραψάνη, Σιάτιστα, Σταγιάδες,
Τσουκαλάδες, Χρυσή] | η συρταριά [Έλατος].
καραβάνι || Ρούμελη: του καραβάν
[Μεσούντα].
κολάνι /
το πίσω λουρί του σαμαριού || Πελοπόννησος: το κολάνι [Καρυά] | το κολιάνι [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το μπαλντούμι [Δολό, Πάργα] | η ουπτσιά [Σιάτιστα]
| του κουσκούν [Έλατος, Σταγιάδες, Χρυσή]. || Κρήτη: το κολάνι [Σάσαλος] | το πιστοκαπλόδετο [Άγιος
Γεώργιος].
κοτσάκι /
προεξοχή του σαμαριού || Ρούμελη: του κουτσάκ [Έλατος, Μεσούντα] | του κλουτσάκ [Χρυσή]. ||
Κρήτη: το σκαρβέλι [Άγιος Γεώργιος, Αποδούλου, Τύλισος].
μεσογόμι /
το μεσαίο φόρτωμα στο υποζύγιο || Πελοπόννησος: το μεσογόμι [Κέρτεζη, Λαγκάδια] | το μισογόμι [Αμπελιώνα, Καστρί, Λαγκάδια, Ρούτσι] | το απανωγόμι [Άγιος Δημήτριος, Κανδήλα] | το πανωγόμι [Κανδήλα, Λυγουριό, Πάκια, Πιάνα] | το παναγόνι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το μισογόνι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το πανωγόμι [Μέγαρα].
μιγόμι /
μισογεμάτο σακί || Κρήτη: το μιγόμι [Αποδούλου, Τύλισος].
μουλαράς ||
Πελοπόννησος: ο μουλαράς [Άγιος Δημήτριος].
μπινέκι /
το καλό άλογο που καβαλούσε ο αγωγιάτης || Ρούμελη: του μπινέκ
[Σιάτιστα].
ξυλοσέλια /
τα ξύλινα κομμάτια του σαμαριού || Ρούμελη: τα ξλουσέλια [Λιλαία]. || Κρήτη: οι σπάθες
[Άγιος Γεώργιος].
ξύστρα /
άλογου (ALE) || Πελοπόννησος: η ξέστρα [Λυγουριό]. ||
Ρούμελη: η ξύστρα [Πάργα] | του ξυστρί [Μασχολούρι,
Ραψάνη] | του ξτρι [Αγία Παρασκευή, Έλατος,
Σιάτιστα] | του κασαΐ [Έλατος].
παΐδες /
του σαμαριού || Πελοπόννησος: οι παΐδες [Δολιανά] | οι σαμαροπαΐδες [Βρέσθενα]. ||
Ρούμελη: οι παΐδες [Πάργα] | οι παΐδις [Μηλίνα,
Σιάτιστα, Χρυσή] | τα παΐδια [Έλατος].
πέταλο || Πελοπόννησος: το πέταλο [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Βρέσθενα, Κέρτεζη,
Κρέστενα, Λεβίδι, Μελιγού, Μυγδαλιά, Πάκια, Προάστιο, Ρούτσι, Σκεπαστό,
Στεμνίτσα, Τρόπαια] | το πέταλε [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το πέταλο [Δελβινάκι, Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του πέταλου [Άγιος, Γέρμας, Μακρινή, Πρέβεζα, Σιάτιστα]. || Κρήτη: το πέταλο [Μάρθα, Σέλλες, Κελλάρια, Παλαιοχώρα, Σάσαλος].
πεταλόπροκα || Πελοπόννησος: τα πεταλόπροκα [Δολιανά]. ||
Ρούμελη: του λαγουκάρφ [Έλατος].
πετάλωμα || Πελοπόννησος: το πετάλωμα [Άγιος Δημήτριος] | το καλίγουμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το καλίγωμα [Μέγαρα] | του καλίγουμα [Κανάλια]
| το καλίβωμα [Πάργα].
σαμάρι || Πελοπόννησος: το σαμάρι [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βρέσθενα,
Δολιανά, Ελάτη, Ελληνίτσα, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Λυγουριό, Μελιγού, Μυγδαλιά,
Παραδείσια, Προάστιο, Ροεινό, Ρούτσι, Σκεπαστό, Σπαρτιά, Στεμνίτσα, Τσέρια] | το σεμάρι [Πέρα Μέλανα] | το σεμάζι [Πέρα
Μέλανα] | το σιμάρι [Πέρα Μέλανα] | το σιμάζι [Πέρα Μέλανα]. ||
Ρούμελη: το σαμάρι [Δελβινάκι, Δολό, Θαρούνια, Μέγαρα, Σταυροδρόμι,
Ωραιόκαστρο] | του σαμάρ [Αγιά, Αγία Παρασκευή, Άγιος,
Αμφίκλεια, Γέρμας, Γραμματικού, Δραμεσιοί, Έλατος, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Λιλαία,
Μακρινή, Μασχολούρι, Μηλίνα, Μικρό Βουνό, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τσουκαλάδες,
Χουλιαράδες, Χρυσή, Χρυσοβίτσα]. ||
Κρήτη: το σομάρι [Άγιος Γεώργιος, Θεοδώρα, Κελλάρια, Λαμπιώτες,
Παλαιοχώρα].
σαμαροτριχιά || Ρούμελη: η σαμαρουτριχιά
[Γουριά, Μηλίνα].
σέλα || Πελοπόννησος: η σέλα [Ελάτη, Μαγούλα, Σαρακίνι, Σπαρτιά] | α σέα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η σέλα [Αγία Παρασκευή, Γέρμας, Γουριά, Κανάλια,
Μέγαρα, Σιάτιστα]. || Κρήτη: η σέλα [Βώροι].
σπιρούνια ||
Πελοπόννησος: τα σπιρούνια [Καρυά].
στρωματιά /
η εσωτερική επένδυση του σαμαριού || Ρούμελη: η στρουματιά [Λιλαία].
φορτοτριχιά ||
Πελοπόννησος: η φορτοτριχιά [Καστρί].
φόρτωμα /
υποζυγίου || Πελοπόννησος: το φόρτωμα [Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βρέσθενα,
Δολιανά, Ελάτη, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λεβίδι, Μάλη, Μελιγού,
Μυγδαλιά, Νεοχώρι, Ροεινό, Ροζενά, Ρούτσι, Στεμνίτσα, Τσέρια] | το γουμάρι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γουμάζι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το πότσουμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το φόρτωμα [Δελβινάκι, Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του φόρτουμα [Αγιά, Άγιος, Αμφίκλεια, Γέρμας, Γουριά, Δαύλεια,
Δραμεσιοί, Έλατος, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρολίβαδο, Μεσούντα, Μηλίνα,
Πλατύστομο, Σταγιάδες, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Χρυσή, Χρυσοβίτσα] | του φουρτιό [Έλατος] | η ντάτσκα [Έλατος]. || Κρήτη: το φόρτωμα [Άγιος Γεώργιος, Βουλγάρω, Παλαιοχώρα].
φορτωτήρα /
σύνεργο για το φόρτωμα του υποζυγίου || Ρούμελη: η φουρτουτήρα
[Έλατος, Μηλίνα, Σταγιάδες].
χαλινάρι || Πελοπόννησος: το χαλινάρι [Μαγούλα, Σπαρτιά]. ||
Ρούμελη: του χαλινάρ [Γουριά] | το γκέμι
[Μέγαρα] | του γκεμ [Γουριά, Σιάτιστα, Χρυσή]. || Κρήτη: το χαλινάρι [Βώροι, Λαμπιώτες, Παλαιοχώρα].
χάμουρα /
ηνία || Ρούμελη: τα
χάμουρα [Μασχολούρι].
χοντρικό /
υποζύγιο || Πελοπόννησος: το χοντρικό [Ρούτσι]. || Ρούμελη: του χουντρό [Μηλίνα, Χουλιαράδες] | του φουρτιάτκου [Δραμεσιοί, Χουλιαράδες]. || Κρήτη: το χτήμα [Ανώγεια, Βρύσες, Σάσαλος].
χτήματα /
άλογα ή μουλάρια || Κρήτη: τα χτήματα [Άγιος Γεώργιος, Ανώγεια, Αποδούλου, Βώροι,
Θεοδώρα] | τα κτήματα [Παλαιοχώρα].
