Λεξικό θεματικό της λαογραφίας -- 35. βία

 

 

Λεξικό θεματικό της λαογραφίας

35. βία

 

Δημήτρης Λιθοξόου

 

 

Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.

Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου

Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς

Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης

 

 

άρματα / όπλα || Πελοπόννησος: τα άρματα [Λυγουριό]. || Ρούμελη: τα άρματα [Λιλαία, Πάργα]. || Κρήτη: τα άρματα [Τύλισος].

αρματοσιά || Ρούμελη: η αρμάτα [Ραψάνη].

βάρεμα / κτύπος, δαρμός || Πελοπόννησος: το βάρεμα [Κρέστενα, Λεβίδι]. || Ρούμελη: του βάριμα [Γέρμας, Έλατος, Σταγιάδες] | η βαρισά [Γουριά] | το ντουμπίτσι [Δολό] | η ντουπίτσα [Πάργα] | ο τσάταλος [Πάργα] | η κλαμούρα [Έλατος].

βαρέματα / τραύματα || Πελοπόννησος: τα βαρέματα [Σκεπαστό].

βεντέτα / φόνος αντεκδίκησης || Πελοπόννησος: η βεντέτα [Στεμνίτσα].

βιτσιά || Ρούμελη: η βιτσά [Γουριά]. || Κρήτη: η βιτσιά [Σάσαλος].

βόλια || Πελοπόννησος: τα βόλια [Μαγούλα, Στεμνίτσα, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: τα βόλια [Κουμαρίτσι, Λιλαία, Πάργα]. || Κρήτη: οι μπάλες [Τύλισος].

γιαταγάνι || Πελοπόννησος: το γιαταγάνι [Άγιος Δημήτριος, Δολιανά, Σκεπαστό, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | η γιαταγάνα [Σκεπαστό]. || Ρούμελη: του γιαταγάν [Δαύλεια, Κουμαρίτσι, Λιλαία] | του ιαταγάν [Σιάτιστα] | η πάλα [Έλατος].

γρατζουνιά || Ρούμελη: η γρατσουνιά [Πάργα].

γροθιά (ALE) || Πελοπόννησος: η γροθιά [Βρέσθενα, Κανδήλα] | α γροτία [Πέρα Μέλανα] | α γρουτία [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: η γροθιά [Αμφίκλεια, Θαρούνια, Πάργα, Τσαμαντάς] | η γκρουθιά [Γέρμας] | η γροθέα [Μέγαρα] | η γροθία [Μέγαρα] | η γρουθιά [Χουλιαράδες] | ο γρόθος [Μέγαρα]. || Κρήτη: η γροθιά [Ανώγεια] | ο γρόθος [Άγιος Βασίλειος].

δάγκωμα || Πελοπόννησος: το δάγκωμα [Κέρτεζη, Κρέστενα, Μυγδαλιά] | το δάγκαμα [Τσέρια] | το κάτσιμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το δάγκωμα [Μέγαρα] | του δάγκουμα [Γέρμας, Έλατος] | η δαγκουσιά [Γέρμας] | η δαγκουσά [Έλατος].

δαγκωνιά || Πελοπόννησος: η δαγκανέα [Τσέρια] | α κατσιματία [Πέρα Μελανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η δαγκουσιά [Γέρμας, Σιάτιστα] | η δαγκουσά [Σταγιάδες] | η δαγκωματέα [Μέγαρα] | η δακωνέα [Μέγαρα].

ζάφτι / καθυπόταξη || Κρήτη: το ζάφτι [Άγιος Γεώργιος, Θεοδώρα].

ζόρι || Πελοπόννησος: το ζόρι [Αμπελιώνα, Ελάτη, Καστρί, Κρέστενα, Ρούτσι, Σπαρτιά, Τρόπαια] | το ζόζι [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το στουγέτσι [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το ζόρι [Πάργα] | του ζορ [Αγιά, Γέρμας, Γουριά, Δραμεσιοί, Έλατος, Μεσούντα, Μηλίνα, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Στροφυλιά, Χουλιαράδες] | το στανιό [Δελβινάκι] | του στανιό [Γουριά, Χουλιαράδες]. || Κρήτη: το ζόρε [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βουλγάρω, Θεοδώρα, Κελλάρια, Παλαιοχώρα, Σέλλες] | ο ζόρες [Άγιος Γεώργιος].

καβγάς (Buck list) || Πελοπόννησος: ο καβγάς [Αγρίδι, Αμπελιώνα, Δολιανά, Κρέστενα, Λυγουριό, Ρούτσι] | ο τσακωμός [Άγιος Δημήτριος] | ο καβγά [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: ο καβγάς [Μέγαρα, Πάργα, Τσαμαντάς] | ου καβγάς [Αγία Ευθυμία, Αγία Παρασκευή, Γουριά, Μελισσουργοί, Σιάτιστα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | ι καβγάς [Μηλίνα] | ο τσακωμός [Δελβινάκι] | ου τσακουμός [Μακρινή, Χρυσοβίτσα] | ο μαραζάς [Τσαμαντάς] | η μπαρούφα [Πάργα] | η γκρίτζα [Χρυσή]. || Κρήτη: ο καβγάς [Ανώγεια, Λαμπιώτες, Μάρθα].

κάμα / δίκοπο μαχαίρι || Πελοπόννησος: η κάμα [Αλποχώρι]. || Ρούμελη: η κάμα [Γέρμας, Έλατος, Σιάτιστα].

κανόνι (Buck list) || Πελοπόννησος: το κανόνι [Δροσοπηγή, Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: του κανόν [Γέρμας].

καραούλι / ενέδρα || Ρούμελη: το καραούλι [Πάργα] | του καραούλ [Μηλίνα, Πλατύστομο]. || Κρήτη: η μπροσκάδα [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Αποδούλου, Βραχάσι, Μιαμού] | η μποσκάδα [Εμπρόσνερος, Σάσαλος, Τύλισος] | η χωσά [Ανατολή, Ανώγεια, Βραχάσι, Τύλισος].

κατακεφαλιά || Πελοπόννησος: η κατακεφαλιά [Άγιος Δημήτριος].

κλοτσιά || Πελοπόννησος: η κλοτσιά [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Ελάτη, Κανδήλα, Κρέστενα, Ρούτσι] | η κλοτσά [Προάστιο, Σκεπαστό] | ο κλότσος [Εξωχώρι] | α κολοτσία [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η κλοτσιά [Δελβινάκι] | η κλουτσιά [Αγιά, Αμφίκλεια, Μασχολούρι, Σιάτιστα] | η κουτσιά [Γέρμας]. || Κρήτη: η κλοτσιά [Σιρίλι].

κονταριά || Ρούμελη: η κουνταριά [Γουριά]. || Κρήτη: η κονταριά [Σάσαλος].

κοντορόπι / ρόπαλο (Buck list) || Πελοπόννησος: το κοντορόπι [Αλποχώρι] | το κοντοστέλι [Κανδήλα].

κουμπούρα || Πελοπόννησος: η κουμπούρα [Αμπελιώνα, Δροσοπηγή, Στεμνίτσα] | το κουμπούρι [Δολιανά, Πηγαδάκια, Σκεπαστό, Στεμνίτσα] | α κουμπούρα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η κουμπούρα [Δαύλεια, Λιλαία] | το κουμπούρι [Πάργα] | του κουμπούρ [Άγιος Νικόλαος, Πρέβεζα] | του κμπουρ [Μακρινή].

κουτουλιά || Κρήτη: η κουτουλιά [Παλαιοχώρα].

λαβωματιά (Buck list) || Πελοπόννησος: η λαβωματιά [Προάστιο] | α αβουματία [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | α αβουμακία [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: του λάβουμα [Έλατος, Σταγιάδες]. || Κρήτη: η λαβωμαθιά [Βραχάσι] | η λαβή [Άγιος Γεώργιος, Σέλλες] | η βαρισμαθιά [Σάσαλος].

μάλωμα || Πελοπόννησος: το μάουμα [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το μάλωμα [Τσαμαντάς] | η μαλέα [Μέγαρα] | του ζαβράκ [Έλατος, Σταγιάδες] | του κουμπέτ [Έλατος] | ου μπουσμάς [Έλατος] | ου ουχτσές [Έλατος]. || Κρήτη: η μαλιά [Άγιος Γεώργιος].

μαχαιριά || Πελοπόννησος: η μαχαιριά [Αμπελιώνα, Κανδήλα] | η μαχαιρέα [Εξωχώρι] | α μαχαρία [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | α μαχαιζία [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η μαχιριά [Γέρμας, Δραμεσιοί, Έλατος] | η μαχαιρέα [Μέγαρα]. || Κρήτη: η μαχαιριά [Ανώγεια] | η μαχαιρά [Ανατολή].

μονέτσια / πολεμοφόδια || Κρήτη: τα μονέτσια [Θεοδώρα] | τα μπαροτοδάσκαγα [Θεοδώρα].

μπαταριά || Πελοπόννησος: η μπαταριά [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Λυγουριό, Προάστιο, Ροεινό, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: η μπαταριά [Αμφίκλεια, Κανάλια, Πάργα].

μπηχτή / ύπουλο χτύπημα || Ρούμελη: η αμποχτή [Τσαμαντάς].

μπιστόλι || Πελοπόννησος: το μπιστόλι [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Βαλύρα, Γυμνό, Δολιανά, Πιάνα, Ρούτσι] | η μπιστόλα [Αμπελιώνα, Βαλύρα, Καστρί, Παραδείσια, Ρούτσι, Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: η μπιστόλα [Τσαμαντάς] | του πιστόλ [Άγιος Νικόλαος, Γραμματικού, Σιάτιστα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: το μπιστόλι [Ανώγεια, Παλαιοχώρα, Τύλισος] | η μπιστόλα [Μάρθα] | το πιστόλι [Ανώγεια, Μάρθα] | η μπιστόλα [Αποδούλου].

μπιστολιά || Πελοπόννησος: η μπιστολιά [Αμπελιώνα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Καστρί, Μάλη, Πηγαδάκια, Πιάνα, Ρούτσι, Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: η πιστουλιά [Δαύλεια] | η κουμπουριά [Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: η μπιστολιά [Παλαιοχώρα].

μπόμπα / βόμβα || Ρούμελη: η μπόμπα [Ωραιόκαστρο].

μπουνιά || Πελοπόννησος: η μπουνιά [Αγρίδι, Βρέσθενα, Θαλάμες] | α μπουνελία [Πέρα Μέλανα] | το μπούνι [Πέρα Μέλανα] | α μπουνία [Πέρα Μέλανα, Τυρός].

νταηλίκι || Πελοπόννησος: το νταηλίκι [Δολιανά]. || Ρούμελη: το νταηλίκι [Πάργα] | του νταηλίκ [Γέρμας].

νυχιά || Ρούμελη: η νυχιά [Τσαμαντάς] | η νχια [Βράχα].

ξανάστροφη || Ρούμελη: η ανάποδη [Πάργα].

ξυλιά || Πελοπόννησος: η ξυλιά [Άγιος Δημήτριος, Γυμνό, Προάστιο]. || Ρούμελη: η ξλια [Αγία Ευθυμία, Γραμματικού, Μακρινή, Μεσούντα]. || Κρήτη: η ξυλιά [Βραχάσι, Θεοδώρα, Μάρθα] | οι ραβδές [Σιρίλι].

πάλεμα || Πελοπόννησος: το πάλεμα [Αρχαία Φενεός]. || Ρούμελη: του πάλιμα [Γέρμας, Έλατος] | του πάλμα [Σταγιάδες]. || Κρήτη: το πάλεμα [Κελλάρια].

πετριά || Ρούμελη: του στουμπ [Γουριά]. || Κρήτη: η πετρά [Άγιος Γεώργιος, Παλαιοχώρα] | η χαρακιά [Ανώγεια].

πετροπόλεμος || Πελοπόννησος: ο πετροπόλεμος [Βρέσθενα, Θαλάμες, Κρέστενα, Λυγουριό]. || Ρούμελη: ου πιτρουπόλιμους [Δραμεσιοί, Σιάτιστα, Τιθορέα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: ο πετροπόλεμος [Ανώγεια, Λαμπιώτες].

πόλεμος (Buck list) || Πελοπόννησος: ο πόλεμος [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αλποχώρι, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Κανδήλα, Καρυά, Κρέστενα, Λυγουριό, Μάλη, Μυγδαλιά, Πάκια, Ρούτσι, Σαρακίνι, Σκεπαστό, Τσέρια] | ο πόλεμο [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: ο πόλεμος [Δελβινάκι, Μέγαρα, Πηγή, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | ου πόλιμους [Άγιος Νικόλαος, Γέρμας, Γουριά, Γραμματικού, Δραμεσιοί, Κανάλια, Καρίτσα, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Μελισσουργοί, Σιάτιστα, Τιθορέα, Φαρκαδόνα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | ι πόλιμους [Κανάλια] | ο μουαρεμπές [Πάργα]. || Κρήτη: ο πόλεμος [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανώγεια, Βρύσες, Βώροι, Θεοδώρα, Λαμπιώτες, Σέλλες, Σιρίλι, Τύλισος] | το σεφέρι [Σάσαλος].

πόμπεμα / διαπόμπευση || Πελοπόννησος: το πόμπεμα [Αμπελιώνα, Λυγουριό, Ρούτσι, Σκεπαστό] | η πομπή [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Κάτω Λουσοί] | α πογκή [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: του πόμπιμα [Δραμεσιοί] | η γαϊδουρουκαβάλα [Μακρινή] | η πουμπή [Άγιος, Σταγιάδες, Τιθορέα, Χουλιαράδες] | η μπομπή [Πάργα] | του σουργκούν [Έλατος].

σβερκιά || Ρούμελη: η σβιρκιά [Μεσούντα] | η σβιριά [Σταγιάδες].

σκοτωμός || Ρούμελη: ου σκουτουμός [Μακρινή] | του σκότουμα [Κουμαρίτσι]. || Κρήτη: ο σκοτωμός [Ανώγεια, Τύλισος] | το σκότωμα [Μάρθα].

σπαθί (Buck list) || Πελοπόννησος: το σπαθί [Άγιος Δημήτριος, Αρχαία Φενεός, Δροσοπηγή, Εξωχώρι, Κανδήλα, Καρυά, Λεβίδι, Λεχαινά, Λυγουριό, Προάστιο, Ρούτσι, Σαρακίνι, Σκεπαστό, Τσέρια] | η σπάθα [Λεβίδι] | το ασπαθί [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το σπαϊθί [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το σπαθί [Μέγαρα] | του σπαθί [Άγιος, Γέρμας, Γουριά, Κιλελέρ, Λιλαία, Μασχολούρι, Τιθορέα, Χουλιαράδες] | η σπάθα [Γέρμας, Κουμαρίτσι]. || Κρήτη: το σπαθί [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βουλγάρω, Θεοδώρα, Σέλλες, Τύλισος].

σπαθιά || Ρούμελη: η σπαθιά [Χουλιαράδες].

σπρωξιά || Πελοπόννησος: η σπρωξιά [Καλούσι]. || Ρούμελη: του άσμπουγμα [Έλατος] | του άμπουγμα [Έλατος]. || Κρήτη: η αμποσθιά [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βραχάσι, Θεοδώρα, Τύλισος] | η αμποθιά [Βραχάσι, Μιαμού] | η αμποσιά [Σάσαλος] | η αμποστέ [Αποδούλου] | η αμποχτέ [Εμπρόσνερος] | η απιλοθιά [Άγιος Γεώργιος] | η κοσακιά [Παλαιοχώρα].

στανιό || Πελοπόννησος: το στανιό [Προάστιο]. || Ρούμελη: το στανέο [Μέγαρα] | του στανιό [Σιάτιστα].

σφαλιάρα || Πελοπόννησος: η σφαλιάρα [Άγιος Δημήτριος] | η σπαλιάρα [Λαγκάδια] | α σφαλιάρα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η σφαλιάρα [Κανάλια] | η κατραπακιά [Πάργα] | η φραγκαλιά [Πάργα].

σφάξιμο || Πελοπόννησος: το σφάξιμο [Αμπελιώνα, Κανδήλα, Κρέστενα, Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: το σφάξιμο [Θαρούνια] | του σφάξιμου [Γέρμας, Μασχολούρι] | η σφαγή [Πηγή] | το κέσι [Μέγαρα] | το μακελιό [Πάργα] | του μακέλιμα [Έλατος]. || Κρήτη: το μακελειό [Ανώγεια].

ταμπούρι || Κρήτη: το ταμπούρι [Τύλισος].

τσακωμός || Πελοπόννησος: ο τσακωμός [Βαλύρα]. || Ρούμελη: του τσάκουμα [Γέρμας]. || Κρήτη: ο τσακωμός [Σιρίλι].

τσιμπιά || Πελοπόννησος: ο τσίμπος [Αμπελιώνα]. || Ρούμελη: του τσίμπμα [Γέρμας]. || Κρήτη: η τζιμπιά [Θεοδώρα].

φοβέρα || Ρούμελη: η φουβέρα [Χουλιαράδες]. || Κρήτη: η φοβέρα [Ανατολή].

φονιάς || Πελοπόννησος: ο φονιάς [Αμπελιώνα, Βαλύρα, Δροσοπηγή, Πιάνα, Σκεπαστό] | ο φονία [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: ου φουνιάς [Γέρμας, Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: ο φονιάς [Άγιος Βασίλειος, Θεοδώρα, Παλαιοχώρα, Σάσαλος].

φονικό (Buck list) || Πελοπόννησος: το φονικό [Αμπελιώνα, Δολιανά, Τσέρια] | ο φόνε [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: του φουνικού [Μεσούντα] | του φουνκό [Γέρμας, Έλατος, Χουλιαράδες]. || Κρήτη: το φονικό [Ανατολή, Ανώγεια, Αποδούλου, Μάρθα].

φόνισσα || Κρήτη: η φόνισσα [Ανατολή, Λαμπιώτες, Σέλλες].

χαντζάρι || Ρούμελη: του χατζάρ [Άγιος Νικόλαος, Καρίτσα, Τσουκαλάδες]. || Κρήτη: το χατζάρι [Εμπρόσνερος].

χαστούκι || Πελοπόννησος: το σκαμπίλι [Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Δολιανά, Καρυά, Κέρτεζη, Λυγουριό, Παραδείσια, Σκεπαστό, Πέρα Μέλανα, Τυρός] | η σκαμπίλα [Μάλη] | ο μπάτσος [Καρυά, Μυγδαλιά] | η μπάτσα [Καλούσι, Πιάνα] | η μπούφλα [Λαγκάδια, Λεβίδι] | α μπάτσα [Πέρα Μέλανα] | ο μπάτσο [Πέρα Μέλανα] | το σελέ [Πέρα Μέλανα] | ο φούσκο [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το χαστούκι [Πηγή] | του χαστούκ [Βράχα, Γέρμας, Μασχολούρι] | ο μπάτσος [Μέγαρα, Πάργα, Τσαμαντάς] | η μπάτσα [Άγιος Νικόλαος, Γέρμας, Έλατος, Καρίτσα, Πάργα, Πλατύστομο, Χουλιαράδες, Χρυσή] | η μπατσιά [Αγία Παρασκευή, Δράκεια] | ου μπάτσους [Άγιος, Δαύλεια, Κιλελέρ, Σιάτιστα] | η μπατσά [Σταγιάδες] | ι μπάταρους [Κανάλια] | η παταρά [Σιάτιστα] | η παταριά [Έλατος, Κανάλια, Σταγιάδες] | ου πάταρους [Έλατος] | η μπούφλα [Μέγαρα] | ο φούσκος [Πάργα, Τσαμαντάς] | ο ντάφαρος [Πάργα] | η μουντζιά [Σιάτιστα] | ου τσιάτους [Σιάτιστα]. || Κρήτη: ο μπάτσος [Θεοδώρα].

χτύπημα || Πελοπόννησος: το χτύπημα [Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: το χτύπημα [Τσαμαντάς] | του χτύπμα [Γέρμας]. || Κρήτη: το χτύπημα [Βώροι].