Λεξικό θεματικό της λαογραφίας -- 40. κίνηση

 

 

Λεξικό θεματικό της λαογραφίας

40. κίνηση

 

Δημήτρης Λιθοξόου

 

 

Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.

Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου

Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς

Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης

 

 

αγκαλιά || Πελοπόννησος: η αγκαλιά [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελάτη, Καλούσι, Κάτω Λουσοί, Κέρτεζη, Κρέστενα, Λεβίδι, Λεχαινά, Μάλη, Μυγδαλιά, Πιάνα, Ροεινό, Ρούτσι, Σαρακίνι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια] | η αγκαλέα [Εξωχώρι] | α αγκαλία [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η αγκαλιά [Αγιά, Αγία Ευθυμία, Αγία Παρασκευή, Άγιος, Άγιος Λουκάς, Αμφίκλεια, Γέρμας, Γουριά, Δελβινάκι, Δολό, Δράκεια, Δραμεσιοί, Κανάλια, Κιλελέρ, Μικρό Βουνό, Μηλίνα, Πλατύστομο, Σιάτιστα, Στροφυλιά, Τιθορέα, Φαρκαδόνα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα, Ωραιόκαστρο] | η ανγκαλιά [Έλατος] | η αγκαλέα [Μέγαρα] | η αγκαλία [Μέγαρα]. || Κρήτη: η αγκαλιά [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Βραχάσι, Μάρθα, Σέλλες, Σιρίλι, Τύλισος].

ακόνισμα || Ρούμελη: του ακόνμα [Έλατος].

αμόλημα || Ρούμελη: το αμόλημα [Πάργα]. || Κρήτη: το μολάρισμα [Ανατολή].

ανακάτεμα || Ρούμελη: του ανακάτουμα [Γέρμας] | η ανακατουσιά [Γέρμας]. || Κρήτη: ανακάτωμα [Ανώγεια, Μιαμού].

ανέβασμα || Πελοπόννησος: το ανέβασμα [Κρέστενα]. || Ρούμελη: του ανέβασμα [Γέρμας] | του ανιέβασμα [Μασχολούρι]. || Κρήτη: η ανέβαση (του ζυμαριού) [Σάσαλος].

απολυταρά / εκσφενδόνιση || Κρήτη: η απολυταρά [Ανατολή] | η απολυταρέ [Παλαιοχώρα].

βγάλσιμο || Πελοπόννησος: το βγάλσιμο [Άγιος Δημήτριος]. || Ρούμελη: του βγάλσιμου [Μασχολούρι] | του βγάλτσμου [Γέρμας].

βήματα || Πελοπόννησος: τα βήματα [Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δολιανά, Καστρί, Κρέστενα, Λεβίδι, Προάστιο, Ρούτσι, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: τα βήματα [Αγία Ευθυμία, Άγιος, Γραμματικού, Δελβινάκι, Μηλίνα, Μικρό Βουνό, Πάργα, Πηγή, Σιάτιστα, Στροφυλιά, Τιθορέα]. || Κρήτη: τα ζάλα [Άγιος Γεώργιος, Βραχάσι, Βρύσες, Θεοδώρα, Σιρίλι].

βιασύνη || Πελοπόννησος: η βιασύνη [Βεργαδαίικα] | η διασύνη [Άγιος Δημήτριος, Λαγκάδια] | η φούρια [Αλποχώρι] | η προφτασούρα [Βρέσθενα, Ελληνίτσα] | η ασυφταγίλα [Λαγκάδια] | α βιασύνα [Πέρα Μέλανα] | α βιάση [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | α βιασία [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | α ασπούδα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η βία [Γέρμας, Στυλίδα] | η φόρτσα [Κανάλια] | η πρεμούρα [Πάργα] | η φούρια [Δράκεια, Σταγιάδες] | η τρουντή [Έλατος] | η σφιξ [Σταγιάδες]. || Κρήτη: η βιάση [Αποδούλου] | η φούρια [Παλαιοχώρα].

βόλτα / περίπατος || Πελοπόννησος: η βόλτα [Άγιος Δημήτριος, Βαλύρα, Γυμνό, Δολιανά, Λυγουριό, Σαρακίνι] | α βόλτα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η βόλτα [Γουριά, Δελβινάκι, Μακρινή, Μασχολούρι, Πάργα, Σιάτιστα] | το σεργιάνι [Μέγαρα] | το σιργιάνι [Θαρούνια] | του σιργιάν [Γέρμας, Δομνίστα, Έλατος, Κανάλια, Μασχολούρι, Μηλίνα, Πρέβεζα, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Χουλιαράδες] | του γκιζέρ [Γέρμας, Έλατος, Σιάτιστα, Σταγιάδες] | ο περβαλέ [Μέγαρα] | το περπούδι [Μέγαρα]. || Κρήτη: η βόλιτα [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Βουλγάρω, Βραχάσι, Μάρθα, Παλαιοχώρα, Σέλλες, Τύλισος].

βούρτσισμα || Πελοπόννησος: το σβούρτσισμα [Λαγκάδια]. || Ρούμελη: το φούρτσισμα [Πέρα Μέλανα].

βουτιά || Ρούμελη: η βουτιά [Πάργα].

γδάρσιμο || Ρούμελη: του γκδάρσμου [Μασχολούρι].

γκρέμισμα || Πελοπόννησος: το γκρέμισμα [Κρέστενα] | το γκρένισμα [Πέρα Μέλανα] | α γκρενίσα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός].

γονάτισμα || Πελοπόννησος: η γονατιά [Αμπελιώνα] | το γονάκισμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το γονάτισμα [Τσαμαντάς] | του γουνάτσμα [Γέρμας].

γρηγοράδα || Πελοπόννησος: η γρηγοράδα [Λαγκάδια, Σκεπαστό] | η γληγοράδα [Προάστιο]. || Ρούμελη: η γρηγουράδα [Σταγιάδες] | η ληγοράδα [Μέγαρα] | η γληγουράδα [Μασχολούρι] | η ανιμουδούρα [Κανάλια].

γύρισμα || Πελοπόννησος: το γύρισμα [Βρέσθενα, Δροσοπηγή, Μελιγού, Στεμνίτσα, Τσέρια] | το γιούρισμα [Προάστιο]. || Ρούμελη: το γύρισμα [Πάργα] | το γιούρισμα [Μέγαρα] | του γύρσμα [Γέρμας, Δομνίστα, Έλατος, Κανάλια, Μακρολίβαδο, Σταγιάδες] | του ύρσμα [Σιάτιστα]. || Κρήτη: το γύρισμα [Ανώγεια, Λαμπιώτες, Τύλισος].

γυρισμός / επιστροφή || Πελοπόννησος: ο γυρισμός [Δροσοπηγή, Ελληνίτσα, Κανδήλα, Κρέστενα, Ρούτσι, Στεμνίτσα] | ο γιουζισμό [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: ο γυρισμός [Άγιος Λουκάς, Δολό, Σταυροδρόμι] | ου γυρσμός [Ραψάνη].

δέσιμο || Πελοπόννησος: το δέσιμο [Αγία Άννα, Μελιγού, Προάστιο, Ρούτσι, Στεμνίτσα] | το δέιμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το δέσιμο [Δολό, Θαρούνια, Μέγαρα] | του δέσμου [Γέρμας, Μηλίνα, Ραψάνη, Στροφυλιά, Τιθορέα] | του δέσιμου [Μασχολούρι, Πρέβεζα, Φαρκαδόνα]. || Κρήτη: τα δέματα [Παλαιοχώρα].

δρασκελιά || Πελοπόννησος: η δρασκελιά [Αγία Άννα, Αγρίδι, Παραδείσια] | η αδρασκελιά [Λαγκάδια] | η αδρασκελισιά [Λαγκάδια] | το αδρασκέλισμα [Λαγκάδια] | ο δράσκελος [Λαγκάδια] | η γρασκελιά [Ρούτσι] | α δραστσελία [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: η δρασκιλιά [Μεσούντα, Τιθορέα] | η δρασκλιά [Γέρμας, Κανάλια, Σταγιάδες] | η διαστσελέα [Μέγαρα] | η ντρασκλιά [Σιάτιστα, Σταγιάδες] | του δρασκέλ [Κουμαρίτσι] | του δρασκίλ [Γέρμας, Έλατος, Κανάλια, Μεσούντα] | η δρασκίλα [Δραμεσιοί] | η αντρασκιλιά [Αμφίκλεια] | η χάπα [Πάργα] | η κατσάρα [Χρυσή]. || Κρήτη: η ασκελιά [Άγιος Γεώργιος, Τύλισος].

κάρφωμα || Πελοπόννησος: το κάρφωμα [Κρέστενα]. || Ρούμελη: του κάρφουμα [Άγιος, Γέρμας, Μασχολούρι].

κατέβασμα || Πελοπόννησος: το κατέβασμα [Κρέστενα, Μάλη] | το καμπάισμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: του κατέβασμα [Γέρμας].

κατρακύλα || Ρούμελη: το γκουντούλεμα [Δολό].

κολύμπι || Ρούμελη: του κουλύμπ [Μασχολούρι] | του κουλιούμ [Χρυσή].

κοπάνισμα || Πελοπόννησος: το κοπάνισμα [Αμπελιώνα, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: του κοπάνισμα [Πλατύστομο] | του κουπάνισμα [Μηλίνα] | του κουπάντσμα [Σταγιάδες] | του κουπάνμα [Στροφυλιά]. || Κρήτη: το κοπάνισμα [Κελλάρια].

κουβάλημα || Πελοπόννησος: το κουβάλημα [Ελάτη, Λεχαινά, Ροεινό, Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: του κουβάλημα [Μασχολούρι] | του κουβάλμα [Γέρμας, Έλατος, Κανάλια] | του κβάλμα [Τιθορέα].

κούνημα || Πελοπόννησος: το κούνημα [Παραδείσια]. || Ρούμελη: το κούνημα [Πάργα].

κουτσαμάρα || Ρούμελη: η κουτσαμάρα [Αγιά, Μασχολούρι, Μικρό Βουνό, Σιάτιστα].

κόψιμο || Πελοπόννησος: το κόψιμο [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Γυμνό, Δροσοπηγή, Ρούτσι, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | ο κομό [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το κόψιμο [Δελβινάκι, Πάργα, Τσαμαντάς] | του κόψμου [Άγιος Νικόλαος, Γέρμας, Χουλιαράδες] | η κουψιά [Μασχολούρι, Χρυσοβίτσα] | η κουψά [Αγία Ευθυμία] | η χουρσιά [Σιάτιστα]. || Κρήτη: η κοψά [Άγιος Γεώργιος].

κρέμασμα || Ρούμελη: του κρέμασμα [Δαύλεια, Θαρούνια, Χουλιαράδες].

μουνταρία || Ρούμελη: η ριμούλα [Αμφίκλεια].

ξεκίνημα || Ρούμελη: του ξικίνμα [Μεσούντα] | του κίνμα [Έλατος, Σταγιάδες].

παλιανθρωπιά || Πελοπόννησος: η παλιανθρωπιά [Ρούτσι].

πασπάτεμα || Κρήτη: το πασπάτεμα [Θεοδώρα].

πάτημα || Πελοπόννησος: το πάτημα [Αγία Άννα, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Κανδήλα, Λυγουριό, Μελιγού, Παραδείσια, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το πάτημα [Θαρούνια, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς] | του πάτμα Γέρμας, Γραμματικού, Έλατος, Λιλαία, Μασχολούρι, Πρέβεζα, Τιθορέα]. || Κρήτη: το πάτημα [Άγιος Γεώργιος, Ανώγεια, Βρύσες, Βώροι, Λαμπιώτες].

πατημασιά || Πελοπόννησος: η πατημασιά [Νεοχώρι] | η πατημασά [Σκεπαστό] | η πατησά [Αγία Άννα, Δολιανά] | α πατηματία [Πέρα Μέλανα] | α πατουσία [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η πατημασιά [Τσαμαντάς] | η πατσιά [Γέρμας, Καρίτσα, Σιάτιστα, Σταγιάδες] | η πατλιά [Σταγιάδες] | η πατούνα [Σταγιάδες] | η μπλαμούτσα [Κανάλια]. || Κρήτη: η πατουχιά [Σέλλες].

περπάτημα || Πελοπόννησος: το περπάτημα [Θαλάμες, Κανδήλα]. || Ρούμελη: του πιρπάτμα [Γέρμας].

περπατησιά || Πελοπόννησος: η περπατησιά [Παραδείσια] | η περπατηγιά [Προάστιο]. || Ρούμελη: η πιρπατσιά [Γέρμας, Σιάτιστα] | η πιρπατσά [Γουριά, Έλατος, Σταγιάδες] | η περβατισιά [Δελβινάκι]. || Κρήτη: η πορπατηξά [Βραχάσι].

πέσιμο || Πελοπόννησος: το πέσιμο [Άγιος Δημήτριος, Σκεπαστό] | το τσίταμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: του πέσμου [Γέρμας, Έλατος].

πήδημα || Πελοπόννησος: το πήδημα [Άγιος Δημήτριος, Κανδήλα, Καρυά, Μελιγού, Παραδείσια] | ο πήδος [Αμπελιώνα] | η πηδουκλιά [Κανδήλα, Καρυά] | το ασπήδημα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: του αμπήδαμα [Κανάλια] | του απήδμα [Πρέβεζα] | ου πήδος [Αμφίκλεια]. || Κρήτη: ο πήδος [Αποδούλου, Θεοδώρα].

πλάσιμο || Ρούμελη: του πλάσμου [Αμφίκλεια].

ποδαρόδρομος || Πελοπόννησος: ο ποδαρόδρομος [Αμπελιώνα].

ριξιά / με πέτρα || Ρούμελη: η ριξά [Χουλιαράδες].

ρόδα / τροχός (ALE, Buck list) || Πελοπόννησος: η ρόδα [Αρχαία Φενεός, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Δροσοπηγή, Λεχαινά, Μυγδαλιά, Παραδείσια, Προάστιο, Ρούτσι] | α ρόδα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η ρόδα [Μακρινή, Μασχολούρι, Στροφυλιά, Φαρκαδόνα, Χρυσοβίτσα, Ωραιόκαστρο]. || Κρήτη: η ρόδα [Βουλγάρω].

σάλτο || Πελοπόννησος: το σάλτο [Προάστιο, Πέρα Μέλανα] | ο σάλτος [Ρούτσι] | σάλταρος [Λαγκάδια] | σκάντζος [Λαγκάδια] | ο λάγκο [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το σάλτο [Πάργα] | του σάλτου [Σταγιάδες, Τιθορέα]. || Κρήτη: το σάλτο [Αποδούλου] | ο καμπανός [Μάρθα].

σήκωμα || Ρούμελη: του σούκουμα [Έλατος].

σινιάλο || Ρούμελη: του σνιαλ [Πρέβεζα].

σκύψιμο || Πελοπόννησος: το σκύψιμο [Λεβίδι] | το σγούψιμο [Λαγκάδια]. || Ρούμελη: το σκύψιμο [Δολό] | του σκύψμου [Γέρμας, Έλατος].

σούζα || Ρούμελη: η σούζα [Μηλίνα].

σουλάτσο || Πελοπόννησος: ο σουλάτσος [Λαγκάδια]. || Ρούμελη: το σουλάτσο [Πάργα].

σπάσιμο || Πελοπόννησος: το σπάσιμο [Αγία Άννα, Λυγουριό]. || Ρούμελη: το σπάσιμο [Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του σπάσμου [Γέρμας, Ραψάνη]. || Κρήτη: το σπάσιμο [Τύλισος[.

σταμάτημα || Ρούμελη: του σταμάτημα [Πρέβεζα]. || Κρήτη: ο αντικομός [Σάσαλος].

σταμός / σταματημός || Ρούμελη: ο σταμός [Ωραιόκαστρο] | του στασιό [Αμφίκλεια].

στούμπισμα || Πελοπόννησος: το στούμπισμα [Λεβίδι]. || Ρούμελη: του στούμπημα [Άγιος].

στραθιά / οδοιπορία || Κρήτη: η στραθιά [Αποδούλου, Βουλγάρω, Βραχάσι, Θεοδώρα, Μάρθα, Μιαμού, Σάσαλος, Τύλισος] | η στρατιά [Λαμπιώτες].

στρίψιμο || Πελοπόννησος: το στρίψιμο [Βρέσθενα, Ροζενά, Τσέρια] | το σούψιμο [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: του στρίψμου [Γέρμας, Τιθορέα].

στρώσιμο || Πελοπόννησος: το στρώσιμο [Αγία Άννα, Αμπελιώνα, Καστρί, Κάτω Λουσοί, Μαγούλα, Τσέρια] | το στρούμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: του στρώσμου [Γραμματικού, Λιλαία]. || Κρήτη: το στρώσιμο [Άγιος Βασίλειος, Βουλγάρω].

στύψιμο || Ρούμελη: του στύψμου [Στροφυλιά].

σύρσιμο || Πελοπόννησος: το σούρσιμο [Κανδήλα, Λαγκάδια].

ταχταρίσματα || Ρούμελη: τα ταχταρίσματα [Σιάτιστα].

τεμενάς / υπόκλιση || Ρούμελη: ο τεμενάς [Τσαμαντάς] | ου τιμινάς [Σιάτιστα] | ο ντεμενάς [Πάργα] | η ριβεράντσα [Πάργα].

τίναγμα || Ρούμελη: του τίναμα [Μασχολούρι] | του σίναγμα [Έλατος].

τούμπα / κωλοτούμπα || Πελοπόννησος: η τούμπλα [Αμπελιώνα, Δολιανά, Κανδήλα, Σαρακίνι] | α αμπαρία [Πέρα Μέλανα] | α τούμπα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η κωλοτούμπα [Πάργα, Ωραιόκαστρο] | η κουλουτούμπα [Γουριά, Σιάτιστα, Χουλιαράδες, Χρυσή] | η κουλτούμπα [Βράχα, Κανάλια] | η κυλντάρα [Χουλιαράδες]. || Κρήτη: η τούμπα [Λαμπιώτες] | η ντούμπα [Θεοδώρα] | το κουλουμούντρι [Ανώγεια] | η κουλουμούντρα [Τύλισος].

τρεμούλα || Πελοπόννησος: η τρεμούλα [Παραδείσια]. || Ρούμελη: η τριμούρα [Γέρμας, Έλατος] | το αραρικό [αραρικό]. || Κρήτη: η τρεμούλα [Σέλλες].

τρεχάλα / τρέξιμο || Πελοπόννησος: η τρεχάλα [Λυγουριό, Μυγδαλιά, Προάστιο] | το τρέξιμο [Αγρίδι, Βρέσθενα, Ελάτη, Νεοχώρι, Προάστιο] | η πηλάλα [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δολιανά, Ελληνίτσα, Εξωχώρι, Κρέστενα, Μυγδαλιά, Παραδείσια, Προάστιο, Ροεινό, Ρούτσι, Σκεπαστό] | το πηλάλημα [Βρέσθενα] | η πουλάλα [Κανδήλα] | το πηλαλητό [Κρέστενα] | το δράνημα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | ο τσαχιμό [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το τσάχιμο [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | α τσάχιμα [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: η τριχάλα [Σιάτιστα] | του τρέξιμου [Κανάλια] | του τρέξμου [Γέρμας, Πρέβεζα] | το τρεχούσι [Μέγαρα] | το πηλάλημα [Πάργα] | η πηλάλα [Πάργα] | του πχιάλμα [Γέρμας] | του κουσί [Γουριά] | του κουσό [Σταγιάδες] | του κόσιαμα [Κανάλια] | ου κουσός [Έλατος, Σταγιάδες] | ου κουσιός [Σιάτιστα] | η βάβουλα [Μέγαρα] | το μουστρισίδι [Μέγαρα] | το παραπολυτό [Μέγαρα] | το παραπολυσίδι [Μέγαρα] | ου πιαλτός [Σιάτιστα] | η κουσή [Χρυσή]. || Κρήτη: το τρέξιμο [Σιρίλι] | το γλάκι [Ανώγεια, Θεοδώρα].

τρίκλισμα || Πελοπόννησος: το τρέκλισμα [Λαγκάδια].

τρίψιμο || Πελοπόννησος: το τρίψιμο [Παραδείσια]. || Ρούμελη: του τρίψιμου [Αγιά] | του τρίψμου [Γέρμας, Λιλαία, Ραψάνη, Τιθορέα].

τσίτωμα / τέντωμα || Ρούμελη: του τσίτουμα [Έλατος, Σταγιάδες].

φευγάλα || Πελοπόννησος: η φευγάλα [Καστρί]. || Ρούμελη: το φευγιό [Σταυροδρόμι] | η φίβγα [Έλατος].

φόρα / ταχύτητα || Πελοπόννησος: η φόρα [Βρέσθενα] | η ράτα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η φόρα [Γουριά, Σταγιάδες, Ωραιόκαστρο] | η φόρτσα [Πάργα, Σταγιάδες] του φούσμα [Κανάλια] | ου αρμός [Έλατος, Σταγιάδες] | του σούντμα [Σταγιάδες] || Κρήτη: η φόρα [Μάρθα] | η σβούρμα [Βρύσες].

φτερούγισμα || Πελοπόννησος: τα φτέρακο [Τρόπαια] | το φτεράκομα [Λαγκάδια] | το φτεράτσισμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός].

χάδια || Πελοπόννησος: τα χάδια [Ροεινό]. || Ρούμελη: τα χάιδια [Μεσούντα, Σιάτιστα] | τα κανάκια [Έλατος] | του χάιδιμα [Έλατος] || Κρήτη: τα κανάκια [Βραχάσι, Κελλάρια].