Λεξικό θεματικό της λαογραφίας
42. μέτρα - σταθμά
Δημήτρης Λιθοξόου
Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.
Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου
Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς
Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης
αλτσέκι /
μονάδα βάρους δημητριακών ίσο περίπου με είκοσι οκάδες || Κρήτη: το αλτσέκι
[Άγιος Γεώργιος].
αλφαδιά || Ρούμελη: η αλφαδιά [Γουριά, Έλατος, Κουμαρίτσι, Πάργα].
αξάι / πλεκτό
καλαθάκι που χωρούσε περίπου μια οκά καρπό || Κρήτη: το αξάι [Άγιος
Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Μιαμού] | το ξάι (
ξυλινο δοχείο - τέσσερα ξάγια ίσα με ένα πινάκι) [Άγιος Βασίλειος].
απλόχερο /
η ποσότητα που χωράει στη χούφτα || Πελοπόννησος: το απλόχερο [Αμπελιώνα] | η απλοχεριά [Αλποχώρι, Κρέστενα] | η πλοχεριά [Άγιος Δημήτριος, Λαγκάδια, Μάλη] | η πλόχερη [Κανδήλα] | ο πλόχερος [Λαγκάδια]. || Ρούμελη: το απλοχέρι [Τσαμαντάς] | η απλοχερέα
[Μέγαρα] | η αμπλοχερέα [Μέγαρα] | η απλουχιριά [Γουριά] | ο μπλόχερος
[Μέγαρα] | του απλόχιρου [Αμφίκλεια, Κανάλια, Τιθορέα]
| του απλουχέρ [Πρέβεζα, Χρυσοβίτσα] | ο πλόχερος [Πάργα] | η πλοχεριά [Πάργα]
| του πλουχέρ [Γουριά, Στυλίδα] | του πλόχιρου [Αγιά, Έλατος, Μασχολούρι, Σιάτιστα, Σταγιάδες,
Χουλιαράδες, Χρυσή] | του πόχιρου [Γέρμας] | η χουφτιά [Τιθορέα]. ||
Κρήτη: η χαχαλιά [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βουλγάρω,
Βραχάσι, Θεοδώρα, Κελλάρια, Λαμπιώτες, Μάρθα, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Σάσαλος,
Σέλλες, Τύλισος].
βάρος || Πελοπόννησος: το βάρος [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Βρέσθενα,
Δροσοπηγή, Καλούσι, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Λεβίδι, Λυγουριό, Μαγούλα, Μελιγού,
Νεοχώρι, Πάκια, Προάστιο, Ρούτσι, Στεμνίτσα, Τσέρια, Φενεός] | το βάρι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το βάρος [Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του βάρους [Γέρμας, Γουριά, Δράκεια, Κανάλια, Κιλελέρ,
Κουμαρίτσι, Μακρινή, Μασχολούρι, Μηλίνα, Πλατύστομο, Πρέβεζα, Ραψάνη, Σιάτιστα,
Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Τσουκαλάδες, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: το βάρος [Βραχάσι, Θεοδώρα, Μάρθα, Μιαμού, Τύλισος] | τα βάρητα [Βραχάσι, Μιαμού].
γαλόνι || Πελοπόννησος: το γαλόνι [Δολιανά]. ||
Ρούμελη: του γαλόν [Άγιος, Στυλίδα].
δάχτυλο /
μέτρο || Πελοπόννησος: το δάχτυλο [Παραδείσια]. || Ρούμελη: του δάχτυλου [Γέρμας]. ||
Κρήτη: το δάχτυλο [Άγιος Γεώργιος].
διπλόχουφτα ||
Πελοπόννησος: η διπλόχουφτα [Βρέσθενα].
δόση ||
Πελοπόννησος: η δόση [Ρούτσι].
δράμια || Ρούμελη: τα δράμια
[Αγιά, Άγιος, Αμφίκλεια, Γουριά, Καρίτσα, Μηλίνα, Πρέβεζα, Σιάτιστα,
Σταυροδρόμι, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα, Ωραιόκαστρο]. || Κρήτη: τα δράμια [Μιαμού, Λαμπιώτες, Σάσαλος].
ζυγαριά || Πελοπόννησος: η ζυγαριά [Αμπελιώνα, Νεοχώρι, Ρούτσι] | α ζυγαρία [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | α ζυγαζία [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η ζυγαριά [Γουριά, Σιάτιστα] | του ζγι [Έλατος, Σιάτιστα] | ου βιζινές [Σιάτιστα] | ου βιζνές [Έλατος]. || Κρήτη: η ζυγαριά [Ανώγεια].
κάδος /
30 οκάδων για το μέτρημα του σταριού || Ρούμελη: ου κάδους
[Χρυσοβίτσα].
καντάρι /
είδος ζυγαριάς || Πελοπόννησος: το καντάρι [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα,
Γυμνό, Κανδήλα, Μελιγού, Πιάνα, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το σατέρι [Κανδήλα, Λαγκάδια] | το στατέρι [Σκεπαστό, Πέρα Μέλανα] | το στατέζι [Πέρα Μέλανα] | το καντάζι [Τυρός]. || Ρούμελη: το καντάρι [Πάργα, Πηγή, Σταυροδρόμι] | του καντάρ [Γουριά, Δραμεσιοί, Κανάλια, Μακρινή, Μηλίνα,
Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τιθορέα] | του στατέρ [Κανάλια] | η στατέρα
[Δραμεσιοί] | του σατέρ [Σταγιάδες]. ||
Κρήτη: το καντάρι [Βουλγάρω] | ο καμπανός
[Τύλισος].
καντάρι /
μονάδα βάρους ίση με 44 οκάδες || Ρούμελη: του καντάρ [Κουμαρίτσι].
κιλό /
ίσο με είκοσι δύο οκάδες || Πελοπόννησος: το κιλό [Δροσοπηγή, Σκεπαστό] | το κιλέ [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: του κλο [Άγιος, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Χρυσοβίτσα]
| του κιλό [Έλατος, Σιάτιστα, Στροφυλιά, Στυλίδα].
κονταρόξυλο /
ίσο με 3–4 μέτρα μήκος - το χρησιμοποιούν για το ύψους του ηλίου κατά την
ανατολή ή τη δύση (θέλει δύο κονταρόξυλα να βασιλέψει) || Κρήτη: το κονταρόξυλο
[Άγιος Γεώργιος].
κοσκινιά /
μονάδα μέτρησης των δημητριακών - ίση με 12 οκάδες κριθάρι ή 18 οκάδες στάρι
|| Κρήτη: η κοσκινιά [Ανατολή].
μάκρος || Πελοπόννησος: το μάκρος [Αμπελιώνα, Βαλύρα, Δροσοπηγή, Ελληνίτσα, Λεβίδι,
Πηγαδάκια, Ροεινό, Ροζενά, Στεμνίτσα] | το μάκρι [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το μάκζι [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το μάκρος [Μέγαρα, Θαρούνια, Πάργα, Τσαμαντάς] | του μάκρους [Άγιος, Άγιος Νικόλαος, Αμφίκλεια, Γέρμας,
Γουριά, Γραμματικού, Δαύλεια, Δράκεια, Κανάλια, Μακρινή, Μελισσουργοί, Ραψάνη,
Σιάτιστα, Στροφυλιά, Τιθορέα]. || Κρήτη: το μάκρος
[Άγιος Γεώργιος, Κελλάρια, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Τύλισος].
μεζούρα || Πελοπόννησος: η μεζούρα [Βρέσθενα]. ||
Ρούμελη: η μεζούρα [Πάργα].
μέτρημα || Πελοπόννησος: το μέτρημα [Βρέσθενα, Γυμνό, Κέρτεζη, Παραδείσια] | το μέτσημα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το μέτρημα [Πάργα] | του μέτρημα
[Γέρμας] | ου μέτρους [Έλατος, Μασχολούρι,
Σταγιάδες].
μισοβάτσελο /
ίσο με 12 οκάδες || Πελοπόννησος: το μισοβάτσελο [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι]. || Ρούμελη: του μισουκίλ (ίσο με 12 οκάδες) [Άγιος].
μουζούρι /
δοχείο μέτρησης δημητριακών, ίσο με 15-20 οκάδες || Ρούμελη: του αλτσέκ
[Σταγιάδες] | του λτσεκ [Μηλίνα] |. || Κρήτη: το μουζούρι [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή,
Βραχάσι, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Τύλισος] | το μιζούρι
[Άγιος Γεώργιος].
νούμερο /
ο αριθμός (Buck list) || Πελοπόννησος: το νούμερο [Άγιος Δημήτριος]. ||
Ρούμελη: το νούμερο [Θαρούνια] | του νούμιρου
[Γραμματικού, Μακρινή, Τιθορέα, Χουλιαράδες].
ντουζίνα || Πελοπόννησος: η ντουζίνα [Άγιος Δημήτριος, Βεργαδαίικα, Λαγκάδια, Μαγούλα,
Σκεπαστό]. || Ρούμελη: η ντουζίνα
[Γέρμας, Κανάλια].
οκά || Πελοπόννησος: η οκά [Αγία Άννα, Αγρίδι, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Αρχαία
Φενεός, Βαλύρα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελάτη, Ελληνίτσα, Εξωχώρι,
Θαλάμες, Κανδήλα, Καστρί, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λεβίδι, Λυγουριό, Μελιγού,
Μυγδαλιά, Νεοχώρι, Παραδείσια, Πηγαδάκια, Πιάνα, Προάστιο, Ροεινό, Ρούτσι,
Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τρόπαια, Τσέρια, Φενεός, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η οκά [Αγιά, Άγιος, Άγιος Λουκάς, Δελβινάκι, Δολό,
Θαρούνια, Πάργα, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | η όκα
[Πάργα] | η ουκά [Αγιά, Αγία Ευθυμία, Άγιος,
Άγιος Νικόλαος, Αμφίκλεια, Βράχα, Γουριά, Γραμματικού, Δομνίστα, Δράκεια,
Δραμεσιοί, Έλατος, Κανάλια, Καρίτσα, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή,
Μακρολίβαδο, Μασχολούρι, Μηλίνα, Πλατύστομο, Πρέβεζα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Στροφυλιά,
Στυλίδα, Τιθορέα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα]. ||
Κρήτη: η οκά [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή,
Ανώγεια, Βουλγάρω, Βρύσες, Βώροι, Θεοδώρα, Λαμπιώτες, Μάρθα, Μιαμού,
Παλαιοχώρα, Σάσαλος, Σέλλες, Τύλισος].
οργιά || Πελοπόννησος: η οργιά [Αλποχώρι, Βρέσθενα, Δολιανά, Ελληνίτσα,
Κρέστενα, Λαγκάδια, Πάκια, Προάστιο, Ροεινό, Ρούτσι] | η οργέα [Τσέρια] | α οργία [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η οργιά
[Δολό, Θαρούνια, Πάργα, Τσαμαντάς] | η ουργιά
[Αγία Ευθυμία, Άγιος, Γουριά, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Μακρολίβαδο,
Πρέβεζα, Σταγιάδες, Στυλίδα, Τιθορέα, Χουλιαράδες]. || Κρήτη: η οργιά [Άγιος Γεώργιος, Αποδούλου, Βραχάσι, Μιαμού].
παλάντζα /
είδος ζυγαριάς || Πελοπόννησος: η παλάντζα [Κανδήλα, Καρυά, Κρέστενα,
Ρούτσι, Στεμνίτσα, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | η πελάντζα [Προάστιο] | η παλάτζα [Άγιος
Δημήτριος, Βρέσθενα] | η πελέτζα [Αλποχώρι]. || Ρούμελη: η παλάντζα [Αμφίκλεια, Γέρμας, Έλατος, Κανάλια, Μακρινή,
Πάργα, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] | η παλάτζα [Πρέβεζα, Φαρκαδόνα] | η μπελάντζα [Πάργα] | η πελάντζα [Πάργα].
πεντάρι /
δοχείο χωρητικότητας πέντε οκάδων || Κρήτη: το πεντάρι [Άγιος Βασίλειος].
πήχες || Πελοπόννησος: οι πήχες [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός,
Βαλύρα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Δροσοπηγή, Κρέστενα, Λυγουριό, Προάστιο,
Ροεινό, Ροζενά, Σαρακίνι] | τα χεροπήχια [Αλποχώρι, Μαγούλα] | οι χεροπήχες [Αμπελιώνα] | οι πήχε [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: οι πήχες
[Μέγαρα, Ωραιόκαστρο] | οι πήχις [Γέρμας, Γραμματικού,
Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μικρό Βουνό, Πρέβεζα, Στυλίδα, Τιθορέα, Φαρκαδόνα,
Χρυσοβίτσα] | τα πήχια [Αμφίκλεια, Γουριά, Τιθορέα]. || Κρήτη: οι πήχες [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βουλγάρω, Βραχάσι,
Βρύσες, Θεοδώρα, Κελλάρια, Μάρθα, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Σέλλες].
πιθαμές || Πελοπόννησος: οι πιθαμές [Αλποχώρι, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Κανδήλα,
Καρυά, Προάστιο, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα] | οι πιθαμάδες [Παραδείσια]
| οι σπιθαμέ [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: οι πιθαμές [Γέρμας, Πάργα, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | οι πθαμές [Άγιος, Αμφίκλεια, Δαύλεια, Δραμεσιοί, Έλατος,
Κανάλια, Κουμαρίτσι, Μασχολούρι, Μελισσουργοί, Μηλίνα, Σταγιάδες, Στροφυλιά,
Τιθορέα, Τσουκαλάδες, Χουλιαράδες] | οι απθμές
[Καρίτσα, Χρυσοβίτσα] | οι απθαμές [Άγιος Νικόλαος, Λιλαία] | οι πεθαμές [Πάργα] | οι πιθαμάδις
[Άγιος]. || Κρήτη: οι πιθαμές
[Άγιος Γεώργιος, Κελλάρια, Παλαιοχώρα] | οι απιθαμές
[Μιαμού, Παλαιοχώρα, Σάσαλος].
πινάκι /
μέτρο ίσο με 50 οκάδες || Πελοπόννησος: το πινάτσι [Τρόπαια]. || Ρούμελη: του πνακ ( ίσο με 12 οκάδες) [Στροφυλιά].
πινάκι /
το μισό σε βάρος του μουζουριού || Κρήτη: το πινάκι [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος].
πλάτος || Πελοπόννησος: το πλάτος [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βαλύρα,
Καρυά, Παραδείσια, Ροεινό, Ροζενά, Ρούτσι] | ο πλάτος [Βρέσθενα]
| το φάρδος [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Ελληνίτσα, Λεβίδι,
Λυγουριό, Πηγαδάκια, Πιάνα, Προάστιο, Ρούτσι] | το πράτι [Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το φάρδι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το πλάτος [Δελβινάκι] | του πλάτους
[Άγιος Νικόλαος, Γουριά, Καρίτσα, Κουμαρίτσι, Τιθορέα] | το φάρδος [Θαρούνια, Πάργα, Τσαμαντάς] | του φάρδους [Αγιά, Άγιος, Γέρμας, Γουριά, Έλατος,
Μασχολούρι, Μηλίνα, Σιάτιστα, Τιθορέα]. ||
Κρήτη: το πλάτος [Άγιος Γεώργιος, Μιαμού, Μιαμού] | το φάρδος [Βουλγάρω, Κελλάρια, Παλαιοχώρα, Σάσαλος,
Τύλισος].
πόντος /
εκατοστόμετρο || Πελοπόννησος: ο πόντος [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα,
Βαλύρα, Βρέσθενα, Δροσοπηγή, Θαλάμες, Καλούσι, Λεβίδι, Μελιγού, Ρούτσι,
Σκεπαστό, Σπαρτιά, Στεμνίτσα, Τσέρια, Τσέρια]. ||
Ρούμελη: ο πόντος [Δελβινάκι, Τσαμαντάς] | ου πόντους [Άγιος Νικόλαος, Γουριά, Γραμματικού, Δραμεσιοί,
Καρίτσα, Κουμαρίτσι, Μασχολούρι, Σιάτιστα, Στροφυλιά, Τιθορέα, Φαρκαδόνα] | ι πόντους [Δράκεια]. ||
Κρήτη: ο πόντος [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Λαμπιώτες,
Μιαμού, Σάσαλος, Τύλισος].
πρέζα /
μικρή ποσότητα σε σκόνη || Πελοπόννησος: η πρέζα [Κρέστενα]. || Ρούμελη: η πρέζα [Πάργα]. ||
Κρήτη: το κλαδί (sic) [Βραχάσι].
ρούπι || Πελοπόννησος: το ρούπι [Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Βρέσθενα, Λυγουριό] | το ρούκι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το ρούπι [Μέγαρα] | του ρουπ
[Γουριά, Σιάτιστα]. || Κρήτη: το ρούπι
[Άγιος Γεώργιος].
σταμπόλι /
μέτρο βάρους δημητριακών ίσο με δέκα οκάδες || Ρούμελη: του σταμπόλ
[Αγιά, Ραψάνη].
ταγάρι /
ξύλινο στρογγυλό δοχείο για τη μέτρηση του σταριού, ίσο με μισό κιλό (11-12
οκάδες) || Ρούμελη: του ταγάρ [Έλατος, Σιάτιστα]. ||
Κρήτη: το ταγάρι (από προβιά) [Μιαμού].
τζούρα /
μικρή ποσότητα σε υγρό || Πελοπόννησος: η τζουριά [Λαγκάδια].
φουρκίδι /
η απόσταση από τις άκρες αντίχειρα-δείχτη || Πελοπόννησος: το φουρκίδι [Βρέσθενα]. ||
Ρούμελη: η φουρκή [Σιάτιστα, Σταγιάδες] | του φουρκί [Κουμαρίτσι, Χρυσή, Χρυσοβίτσα, Χουλιαράδες]. || Κρήτη: το ποδάρι [Άγιος Γεώργιος, Ανώγεια, Βραχάσι, Μιαμού] | το ορνιθοσκέλουρο [Ανατολή] | το ορθόσκελο [Σάσαλος]
| το σκιλόρνιθο [Εμπρόσνερος] | ο σερές
[Αποδούλου].
χουφτιά /
το περιεχόμενο της χούφτας || Πελοπόννησος: η χουφτιά [Στεμνίτσα] | η καβούλα [Κανδήλα]. ||
Κρήτη: η φουχθιά [Μιαμού].
