Λεξικό θεματικό της λαογραφίας
14. χτένισμα - καλλωπισμός
Δημήτρης Λιθοξόου
Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.
Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου
Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς
άξιφος /
γκρι σκόνη για φτιασίδι προσώπου || Ρούμελη: ου άξιφους [Αγία Παρασκευή].
αρτσέντο /
χλωριούχος υφυδράργυρος (για φτιασίδωμα) || Ρούμελη: του αρτσέντου
[Γουριά].
καπέτες /
στα μαλλιά || Πελοπόννησος: οι καπέτες [Αλποχώρι, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: οι καπέτες [Πάργα] | οι καπέτις [Γουριά,
Γραμματικού, Μελισσουργοί, Χουλιαράδες].
καραμπογιά
|| Ρούμελη: η καραμπογιά [Δολό, Πάργα] | η καραμπουγιά
[Μεσούντα] | η καραμπουϊά [Ραψάνη, Σταγιάδες].
κινά /
κόκκινη φυτική βαφή για φτιασίδομα ή κίνιασμα || Πελοπόννησος: το κινά [Καρυά, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: ο κουνάς
[Μέγαρα] | ο κνας [Μέγαρα] | ο ακουνάς [Ωραιόκαστρο] | ο ακνάς
[Γουριά] | ακνά [Αγιά, Δράκεια, Μικρό Βουνό] | η ίκνα [Γέρμας, Έλατος, Σιάτιστα] | η οκνά [Πάργα] | η όκνα
[Ραψάνη] | η ουκνά [Χρυσή].
κοκκινάδι
|| Πελοπόννησος: το κοκκινάδι [Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός,
Βαλύρα, Βρέσθενα, Δολιανά, Κανδήλα, Κέρτεζη, Ρούτσι]. || Ρούμελη: το κοκκινάδι [Μέγαρα] | του κουκινάδ
[Γέρμας, Μασχολούρι, Πρέβεζα, Σιάτιστα].
κολόνια
|| Πελοπόννησος: η κολόνια [Δολιανά, Προάστιο, Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: η κουλόνια [Γουριά, Γραμματικού, Μακρινή, Πρέβεζα,
Σιάτιστα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] | η μυρουδιά
[Μακρινή] | το πατσουλί [Πάργα].
κοτσίδα
|| Πελοπόννησος: η κοτσίδα [Άγιος Δημήτριος, Αρχαία
Φενεός, Γυμνό, Δολιανά, Καρυά, Λυγουριό, Μαγούλα, Προάστιο, Ροζενά, Ρούτσι,
Σκεπαστό, Στεμνίτσα] | η κουτσίδα [Ελληνίτσα]. || Ρούμελη: η κοτσίδα [Άγιος Λουκάς, Θαρούνια, Μέγαρα, Τσαμαντάς,
Ωραιόκαστρο] | η κουσίδα [Αγία Ευθυμία, Κουμαρίτσι,
Λιλαία, Μακρινή] | η κουτσίδα [Άγιος, Αμφίκλεια, Βράχα,
Γουριά, Γραμματικού, Δαύλεια, Δομνίστα, Δράκεια, Καρίτσα, Μεσούντα, Πλατύστομο,
Πρέβεζα, Τιθορέα] | η κουτσιάνα [Μικρό Βουνό] | η κουσιά [Αγιά, Ραψάνη] | η κουσιάνα [Μασχολούρι,
Στυλίδα] | η κόσα [Γέρμας, Δραμεσιοί, Έλατος,
Κουμαρίτσι, Μελισσουργοί, Μηλίνα, Σταγιάδες, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς,
Χουλιαράδες, Χρυσή, Ωραιόκαστρο] | η κόσια
[Πάργα] | οι κουσές [Κιλελέρ] | η κλόσα [Αγία Παρασκευή].
κότσος
|| Πελοπόννησος: ο κότσος [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος,
Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βρέσθενα, Λεβίδι, Μαγούλα, Ρούτσι,
Σκεπαστό, Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: ο κότσος [Δελβινάκι,
Πάργα] | ου κότσους [Γουριά, Γραμματικού, Μακρινή,
Μεσούντα, Χρυσοβίτσα] | ι κότσους [Αγιά] | ου κούκους
[Σιάτιστα].
λούσο
|| Πελοπόννησος: το λούσο [Αλποχώρι, Προάστιο, Πέρα
Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το λούσιο [Κρέστενα]. || Ρούμελη: του λούσου [Σιάτιστα].
μαντέκα /
αλοιφή για το μουστάκι || Ρούμελη: η μαντέκα [Πάργα, Χουλιαράδες].
μοσχοσάπουνο
|| Ρούμελη: το μοσχοσάπουνο [Ωραιόκαστρο] | του μουσχουσάπνου
[Χρυσοβίτσα].
μπλούτρα /
πούδρα || Πελοπόννησος: η μπλούτρα [Αλποχώρι].
μπούντρα /
η πούδρα || Ρούμελη: η μπούντρα [Ραψάνη] | η μπλούμτρα
[Γουριά].
μυρουδικά /
αρώματα || Ρούμελη: τα μυρουδικά [Δολό].
ντουβαλέτα /
γιορτινό δέσιμο μαντίλας || Ρούμελη: η ντουβαλέτα [Μηλίνα].
ξενομάλλια /
εξτένσιον || Ρούμελη: τα ξινουμάλλια [Μελισσουργοί].
ξυραφικά
|| Ρούμελη: τα ξουραφκά [Χρυσοβίτσα].
ξύρισμα
|| Πελοπόννησος: το ξύρισμα [Αγία Άννα]. || Ρούμελη: του ξούρισμα [Θαρούνια, Πρέβεζα] | του ξύρσμα [Βράχα, Δράκεια, Δομνίστα, Χρυσοβίτσα] | του ξιούρσμα [Δραμεσιοί] | του ξουρ
[Σταγιάδες].
περούκα
|| Πελοπόννησος: η μπερούκα [Καρυά]. || Ρούμελη: η πιρούκλια [Σταγιάδες].
περούκα /
χτένισμα με δυο πλεξίδες || Πελοπόννησος: η περούκα [Κανδήλα].
πλεξίδα /
μαλλιών || Πελοπόννησος: η πλεξίδα [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος,
Αγρίδι, Αμπελιώνα, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελάτη,
Ελληνίτσα, Κανδήλα, Καρυά, Λεβίδι, Μάλη, Μελιγού, Μυγδαλιά, Πάκια, Παραδείσια,
Πηγαδάκια, Πιάνα, Ροεινό, Ρούτσι, Στεμνίτσα, Τσέρια] | η πλεξούδα [Καστρί, Λεβίδι, Στεμνίτσα] | α πλεξίδα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η πλεξούδα [Άγιος Λουκάς, Θαρούνια, Μέγαρα] | η πλιξίδα [Άγιος Νικόλαος, Γουριά, Έλατος, Χρυσοβίτσα] | η πλιξούδα [Άγιος, Γέρμας, Κιλελέρ, Πλατύστομο, Φαρκαδόνα]
| η πλέχτρα [Γέρμας] | τα πλιξούδια
[Φαρκαδόνα].
πλεχτήρι /
κορδόνι για τις κοτσίδες || Πελοπόννησος: το πλεχτήρι [Ρούτσι, Στεμνίτσα] | το πλεξίδι [Κανδήλα].
σαφράνι /
κίτρινο χρώμα που βγαίνει από το φυτό κρόκος - για φτιασίδωμα || Ρούμελη: τα σαφράνι
[Δολό] | η γίκνα [Αγία Παρασκευή].
σουλιμάς /
κοκκινάδι για το πρόσωπο || Πελοπόννησος: ο σουλιμάς [Βαλύρα, Μάλη] | ο σουλμάς [Στεμνίτσα].
σταβοχωρίστρα /
στην άκρη των μαλλιών || Ρούμελη: η στραβουχουρίστρα [Γουριά].
τζουλούφριγια /
από γυναικεία μαλλιά || Ρούμελη: τα τζουλούφριγια [Ωραιόκαστρο].
τσαμπάς /
αντρικό χτένισμα με τα μαλλιά μπροστά στο ένα φρύδι || Ρούμελη: ου τσαμπάς
[Χουλιαράδες] | ου τσιαμπάς [Καρίτσα].
τσατσάρα (ALE) || Πελοπόννησος: η τσατσάρα [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι,
Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Δροσοπηγή, Κανδήλα, Καρυά, Κρέστενα, Μυγδαλιά, Πιάνα,
Προάστιο, Στεμνίτσα] | η χτένα [Λεχαινά] | α τσιτσάρα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η τσατσάρα [Αγία Ευθυμία, Άγιος Λουκάς, Άγιος Νικόλαος,
Θαρούνια, Μακρινή, Μέγαρα, Μεσούντα, Στυλίδα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] | η χτένα [Μακρινή] | το χτένι [Ωραιόκαστρο]
| του χτεν [Μακρινή, Στυλίδα] | ο αδιολόγος [Μέγαρα] | ο αριολόγος
[Μέγαρα].
τσιμπιδάκι
/ για τα φρύδια || Ρούμελη: του τσιμπιδάκ [Άγιος, Γραμματικού] | του τσιμπδάκ [Μακρινή] | του τσιμπίδ
[Μηλίνα].
τσουλούφι
|| Πελοπόννησος: το τσουλούφι [Αμπελιώνα]. || Ρούμελη: του τσουλούφ [Γέρμας] | του τσλουφ
[Έλατος].
φιλέδες ||
Πελοπόννησος: οι φιλέδες [Αγία Άννα].
φουρκέτα /
μαλλιών || Πελοπόννησος: η φουρκέτα [Άγιος Δημήτριος, Λυγουριό,
Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα] | η φουρκαδέλα [Αλποχώρι]. || Ρούμελη: η φουρκέτα [Βράχα, Γραμματικού, Καρίτσα, Τιθορέα] | η φουρκέτσα [Σιάτιστα] | η καρφουδέλα
[Γουριά].
φτιασίδια
|| Πελοπόννησος: τα φτιασίδια [Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Κανδήλα,
Λεβίδι, Μάλη, Μελιγού, Πάκια, Τσέρια] | τα φκιασίδια [Αλποχώρι,
Ελληνίτσα, Καρυά, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: τα φτιασίδια
[Δελβινάκι, Κουμαρίτσι, Πάργα, Πηγή, Χουλιαράδες] | τα φκιασίδια [Αγιά, Αγία Παρασκευή, Γέρμας, Γουριά,
Γραμματικού, Δραμεσιοί, Έλατος, Κιλελέρ, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Σταυροδρόμι,
Χρυσή] | τα θκιασίδια [Κανάλια].
χαλάουα
|| Ρούμελη: ου αγδάς [Πρέβεζα].
χτένισμα
|| Πελοπόννησος: το χτένισμα [Αμπελιώνα, Γυμνό, Καστρί,
Λεβίδι, Ροζενά, Ρούτσι, Στεμνίτσα, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | η χτενισιά [Καρυά, Λαγκάδια, Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: του χτένσμα [Γραμματικού] | του χτέντζμα
[Γέρμας] | του χτέντσμα [Έλατος] | η χτινιά [Χρυσή].
χωρίστρα /
μαλλιών || Πελοπόννησος: η χωρίστρα [Αγρίδι, Αλποχώρι, Αμπελιώνα,
Βρέσθενα, Ελάτη, Ελληνίτσα, Λεβίδι, Μαγούλα, Μυγδαλιά, Προάστιο, Ροεινό,
Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια] | η χωριάστρα [Προάστιο]
| η τσούρα [Λαγκάδια] | ο τσούρος [Στεμνίτσα]
| ο σίτα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η χωρίστρα [Μέγαρα] | η χουρίστρα
[Άγιος, Γουριά, Γραμματικού, Δραμεσιοί, Μακρινή, Μελισσουργοί, Σταγιάδες,
Χουλιαράδες] | η χουρσιάδα [Τιθορέα].