Λεξικό θεματικό της λαογραφίας -- 23. η γέννα – το μωρό

 

 

Λεξικό θεματικό της λαογραφίας

23. η γέννα – το μωρό

 

Δημήτρης Λιθοξόου

 

 

Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.

Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου

Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς

Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης

 

αγιοκωνσταντινάτο / παλιό χρυσό νομισμα - το φορούσε η έγκυος, σαν φυλαχτό κατά της αποβολής || Κρήτη: το αγιοκωνσταντινάτο [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Μιαμού].

αγριγιορίγανη / βότανο για τεκνοποίηση || Ρούμελη: η αγριγιορίγανη [Ωραιόκαστρο].

ανεμογκάστρι || Ρούμελη: το ανεμογκάστρι [Πάργα] | η ανεμογκαστριά [Πάργα] | η ανιμουγκαστριά [Ραψάνη]. || Κρήτη: το ανεμογκάστρι [Ανατολή] | το ανεμογάστρι [Ανατολή].

αποριξιά / αποβολή || Ρούμελη: η αποριξιά [Πάργα] | η αποριξιμιά [Πάργα].

απόρριγμα / έκτρωμα, εξάμβλωμα || Ρούμελη: το απόρριγμα [Πάργα] | του απόργμα [Έλατος] | του πόργμα [Χρυσή] | το αποριξίδι [Πάργα] | το απόβγαλαμα [Πάργα].

ατεκνόχορτο / απροσδιόριστο βοτάνι για αντισύλληψη || Πελοπόννησος: το ατεκνόχορτο [Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Πιάνα] | το άτεκνο [Αλποχώρι, Αρχαία Φενεός, Λυγουριό, Σπαρτιά] | το άτεγνο [Σκεπαστό]. || Ρούμελη: του άτικνου χουρτάρ [Κουμαρίτσι, Τιθορέα] | του άτικνου [Πλατύστομο, Στυλίδα] | το τεσσαροτρίφυλλο [Τσαμαντάς] | του στιρφουβότανου [Μικρό Βουνό] | του στειρουβότανου [Αγία Παρασκευή, Ραψάνη].

ατζιγγανόκουνια / πρόχειρη αιώρα που έφτιαχναν με σκοινί και υφαντή κουβέρτα, ανάμεσα σε δυο δέντρα - για να κοιμίζουν το μωρό, όταν δούλευαν στο χωράφι || Κρήτη: η ατζιγγανόκουνια [Ανατολή].

αφαλόκομμα || Πελοπόννησος: το αφαλόκομμα [Αμπελιώνα, Κρέστενα, Φενεός]. || Ρούμελη: του αφαλόκουμα [Δομνίστα, Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: το αφαλόκομμα [Βουλγάρω] | το φαλόκομμα [Τύλισος].

βλαβουβότανο / βοτάνι για τεκνοποίηση - είναι σαν κρεμμύδι, πικρό και το έτρωγαν μαζί με μέλι || Ρούμελη: του βλαβουβότανου [Αγία Παρασκευή].

βλαψίδια / οι ενοχλήσεις της εγκύου (εμετός, ζαλάδα, λιγούρα) || Κρήτη: τα βλαψίδια [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Βραχάσι, Κελλάρια, Μάρθα].

βράκωμα / κομμάτι πανί στο φάσκιωμα || Πελοπόννησος: το βράκωμα [Παραδείσια].

βύζαγμα || Πελοπόννησος: το βύζαγμα [Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Κρέστενα, Πάκια, Προάστιο]. || Ρούμελη: του βύζαγμα [Γέρμας] | το βύζασμα [Τσαμαντάς] |. || Κρήτη: το βύζασμα [Άγιος Γεώργιος].

βυζαδέρφια / όταν έχουν θηλάσει από το στήθος της ίδιας γυναίκας (μάνα για το ένα παιδί και παραμάνα για το άλλο) || Πελοπόννησος: τα βυζαδέρφια [Βρέσθενα, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: τα βυζαδέλφια [Κιλελέρ]. || Κρήτη: τα βυζαδέρφια [Ανατολή].

βυζασταρούδι || Πελοπόννησος: το βυζασταρούδι [Μάλη] | το βυζασταρόνι [Λαγκάδια]. || Ρούμελη: του βυζαχτάρ [Γέρμας, Έλατος, Σιάτιστα, Σταγιάδες] | του βζαστάρ [Πρέβεζα] | του βυζαχτάρκου [Αγία Παρασκευή]. || Κρήτη: το βυζαστάρι [Σέλλες].

βυζάχτρα / παραμάνα || Πελοπόννησος: η βυζάχτρα [Δολιανά]. || Ρούμελη: η παραμάνα [Έλατος, Σιάτιστα] | η βάγια [Λιλαία, Πάργα] | η βαγιουπούλα [Σταγιάδες]. || Κρήτη: η βυζάστρα [Άγιος Γεώργιος, Θεοδώρα] | η παραμάνα [Ανατολή].

γέννα || Πελοπόννησος: η γέννα [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βρέσθενα, Θαλάμες, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λυγουριό, Μαγούλα, Μάλη, Ρούτσι, Σκεπαστό, Σπαρτιά] | τα γεννητούρια [Αρχαία Φενεός, Πιάνα] | ο γέννος [Κρέστενα, Ροεινό] | α γέννα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | ο γεννατέ [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: η γέννα [Αγιά, Βράχα, Άγιος Νικόλαος, Γέρμας, Γουριά, Δομνίστα, Δραμεσιοί, Θαρούνια, Κιλελέρ, Μακρινή, Μεσούντα, Πάργα, Πηγή, Πρέβεζα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Στροφυλιά, Τσαμαντάς, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | το γεννητίο [Μέγαρα] | η γέννηση [Δολό] | η γένης [Μακρινή, Στυλίδα] | η γεντς [Γέρμας] | ου γένους [Γραμματικού, Μασχολούρι] | τα γενητσούρια [Πάργα] | τα γιαντσούρια [Δραμεσιοί]. || Κρήτη: η γέννα [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βουλγάρω, Βώροι, Βραχάσι, Εμπρόσνερος, Κελλάρια, Μάρθα, Μιαμού] | η γέννηση [Ανατολή, Λαμπιώτες].

γεννησιάτικο / βρέφος || Ρούμελη: το γεννησιάτικο [Τσαμαντάς].

γεννήτρα / η γκαστρωμένη την ώρα της γέννας || Ρούμελη: η γινήτρα [Γουριά].

γιάντες / κόκαλο της κότας - το πύρωναν στη φωτιά για να προβλέψουν το φύλο του εμβρύου || Ρούμελη: του γιάντες [Στροφυλιά] | η θηλίτσα [Αγία Παρασκευή] | η δαχλίτσα [Σταγιάδες] | του παράβουλου [Λιλαία].

γκαστριά / εγκυμοσύνη || Πελοπόννησος: η γκαστριά [Κρέστενα]. || Ρούμελη: η γκαστριά [Πάργα, Σταγιάδες] | το γκάστρι [Μέγαρα] | η αγκαστριά [Πάργα, Πηγή] | η ανγκαστρά [Έλατος] | η ανγκαστριά [Σταγιάδες] | η εγκαστριά [Πάργα]. || Κρήτη: το αγάστρι [Ανατολή] | το αγκάστρι [Βραχάσι].

γκαστρολογήματα / συμπτώματα εγκυμοσύνης || Πελοπόννησος: τα γκαστρολοήματα [Πάκια].

γκαστρωμένη / έγκυος (Buck list) || Πελοπόννησος: η γκαστρωμένη [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Δροσοπηγή, Εξωχώρι, Καλούσι, Κανδήλα, Καρυά, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λεβίδι, Λεχαινά, Λυγουριό, Μαγούλα, Μάλη, Μυγδαλιά, Νεοχώρι, Πάκια, Παραδείσια, Πηγαδάκια, Πιάνα, Προάστιο, Ροεινό, Ροζενά, Ρούτσι, Σαρακίνι, Σκεπαστό, Σπαρτιά, Στεμνίτσα, Τρόπαια, Φενεός] | η αγκαστρωμένη [Αλποχώρι, Ελληνίτσα] | η γαστρωμένη [Θαλάμες, Τσέρια] | η βαργομισμένη [Αλποχώρι] | η βαρεμένη [Βρέσθενα] | η φορτωμένη [Βρέσθενα] | η πιβαρημένη [Προάστιο] | η γουμαριασμένη [Τσέρια] | α απόκαλε [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η γκαστρωμένη [Δελβινάκι, Θαρούνια, Μέγαρα, Τσαμαντάς] | η γαστρωμένη [Άγιος Λουκάς] | η γκαστρουμέν [Άγιος, Αμφίκλεια, Βράχα, Γέρμας, Γραμματικού, Δομνίστα, Καρίτσα, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μελισσουργοί, Μηλίνα, Πλατύστομο, Πρέβεζα, Σταγιάδες, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Τσουκαλάδες, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | η αγκαστρωμένη [Πηγή, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | η αγκαστρουμέν [Αγιά, Αγία Παρασκευή, Γουριά, Δραμεσιοί, Κιλελέρ, Μακρολίβαδο, Μασχολούρι, Μικρό Βουνό, Πρέβεζα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Φαρκαδόνα] | η ανγκαστρουμένη [Έλατος] | η εγκαστρωμένη [Πάργα] | η φουρτουμέν [Άγιος, Αμφίκλεια, Δομνίστα, Κανάλια, Μελισσουργοί, Πρέβεζα, Χρυσοβίτσα] | η βαριά [Άγιος, Έλατος] | η μπρέσκα [Μελισσουργοί] | η μπισκιάρα [Μελισσουργοί] | σ' άλλ αράδα [Δραμεσιοί]. || Κρήτη: η αγκαστρωμένη [Άγιος Γεώργιος, Βραχάσι, Κελλάρια, Λαμπιώτες, Σέλλες] | η αγαστρωμένη [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Κελλάρια] | η γαστρωμένη [Βουλγάρω, Θεοδώρα, Παλαιοχώρα, Σιρίλι] | η βαρεμένη [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βρύσες, Βώροι, Εμπρόσνερος, Θεοδώρα, Κελλάρια, Λαμπιώτες, Μάρθα, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Σέλλες, Τύλισος] | η αβαρεμένη [Άγιος Γεώργιος, Βραχάσι] | η γαβαρεμένη [Βραχάσι] | η βαροκοιλιδιασμένη [Βουλγάρω] | η φουσκωμένη [Βουλγάρω].

διακόνισμα / του μωρού, μέσα σε πετροκόφινο, σε εφτά ανατολικά σπίτια - όταν είχε αργήσει να περπατήσει || Κρήτη: το διακόνισμα [Ανατολή].

θηλυκοβότανο / απροσδιόριστο βοτάνι, το έπιναν για να γεννήσουν κορίτσι || Ρούμελη: του θηλκουβότανου [Αγία Παρασκευή].

θηλυκογέννα / αυτή που γεννάει συνέχεια θηλυκά || Ρούμελη: η θηλκουγένα [Κουμαρίτσι].

καμπάλια / μαζί με το κωλόπανο και τη φασκιά, ήταν για το φάσκιωμα των μωρών || Κρήτη: τα καμπάλια [Άγιος Γεώργιος].

κατάβαρη / σε προχωρημένη εγκυμοσύνη || Κρήτη: η κατάβαρη [Ανατολή].

κεφαλογιούρι / λουρίδα για να σφίξει το απαλό του κεφαλιού || Πελοπόννησος: το κεφαλογιούρι [Βεργαδαίικα].

κολυμπίδια / πλύσιμο του νεογέννητου από τους συγγενείς, τρεις μέρες μετά τη γέννα - έριχναν νομίσματα στη σκάφη, που τα έπαιρνε η μαμή || Ρούμελη: τα κουλιουμπίδια [Αγιά] | τα κουλμπίδια [Άγιος, Αμφίκλεια].

κοπανέλι / το φασκιωμένο μωρό || Ρούμελη: το κοπανέλι [Δελβινάκι, Πάργα, Τσαμαντάς] | του κουπανέλ [Δραμεσιοί] | του κουπανάκ [Δομνίστα, Χρυσοβίτσα].

κούνια / του μωρού || Πελοπόννησος: η κούνια [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Κανδήλα, Κρέστενα, Λεβίδι, Λεχαινά, Λυγουριό, Μάλη, Πάκια, Στεμνίτσα, Τσέρια]. || Ρούμελη: η κούνια [Αγιά, Αγία Ευθυμία, Άγιος, Άγιος Νικόλαος, Γέρμας, Γουριά, Γραμματικού, Δελβινάκι, Κανάλια, Καρίτσα, Μακρινή, Μέγαρα, Μεσούντα, Πάργα, Πηγή, Πλατύστομο, Πρέβεζα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Τσουκαλάδες, Χρυσοβίτσα] | η κνια [Γέρμας] | η κουνιαριά [Χρυσή]. || Κρήτη: η κούνια [Άγιος Γεώργιος, Θεοδώρα, Κελλάρια, Μάρθα, Παλαιοχώρα, Σέλλες].

κουπούλα / βοτάνι για να μην αποβάλλουν || Πελοπόννησος: η κουπούλα [Σκεπαστό].

κρατητήρα / δαχτυλίδι ή πέτρα φυλαχτό κατά της αποβολής || Πελοπόννησος: η κρατητήρα [Άγιος Δημήτριος, Κανδήλα, Λεβίδι, Μάλη, Ροζενά, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: η κρατητήρα [Σταγιάδες] | ι κρατήρας [Κανάλια] | η κρατήρα [Γουριά, Μελισσουργοί] | η σταματήρα [Στυλίδα] | η σταματόπιτρα [Ραψάνη]. || Κρήτη: η κρατητήρα [Άγιος Γεώργιος] | η κρατηχτήρα [Άγιος Γεώργιος, Μάρθα] | ο ανεβασταχτήρας [Ανατολή] | η αβασταχτήρα [Παλαιοχώρα].

κωλόπανο || Πελοπόννησος: το κωλόπανο [Τρόπαια] | το κώπανε [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το κωλόπανο [Άγιος Λουκάς, Θαρούνια, Πάργα] | το κωλοπάνι [Πάργα] | του κουλόπανου [Κανάλια, Λιλαία, Μηλίνα] | του κουλπάν [Ραψάνη, Σιάτιστα] | του κουλουπάν [Δραμεσιοί] | του κλόπανου [Έλατος, Σταγιάδες]. || Κρήτη: το κωλόπανο [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Θεοδώρα, Κελλάρια, Σέλλες] | η κωλοπάνα [Ανατολή, Βώροι].

λεχώνα || Πελοπόννησος: η λεχώνα [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελάτη, Εξωχώρι, Θαλάμες, Κανδήλα, Καρυά, Κάτω Λουσοί, Κέρτεζη, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λεβίδι, Λεχαινά, Λυγουριό, Μαγούλα, Μάλη, Μυγδαλιά, Νεοχώρι, Πάκια, Παραδείσια, Πηγαδάκια, Πιάνα, Προάστιο, Ροζενά, Ρούτσι, Σκεπαστό, Σπαρτιά, Στεμνίτσα, Τρόπαια, Φενεός] | η λεχούσα [Αλποχώρι] | α οχώνα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η λεχώνα [Άγιος Λουκάς, Δελβινάκι, Δολό, Θαρούνια, Μέγαρα, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | η λιχώνα [Αγιά, Αγία Ευθυμία, Αγία Παρασκευή, Άγιος, Άγιος Νικόλαος, Αμφίκλεια, Βράχα, Γέρμας, Γουριά, Γραμματικού, Δαύλεια, Δομνίστα, Δραμεσιοί, Έλατος, Καρίτσα, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μελισσουργοί, Μεσούντα, Μηλίνα, Μικρό Βουνό, Πηγή, Πλατύστομο, Ραψάνη, Σιάτιστα, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Τσουκαλάδες, Φαρκαδόνα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | η λιεχώνα [Πρέβεζα] | η λχώνα [Σταγιάδες] | η λιχώ [Μικρό Βουνό]. || Κρήτη: η λουχούνα [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Αποδούλου, Βουλγάρω, Βραχάσι, Βρύσες, Βώροι, Εμπρόσνερος, Θεοδώρα, Κελλάρια, Λαμπιώτες, Μάρθα, Μιαμού, Σέλλες, Τύλισος] | η λιχούνα [Παλαιοχώρα, Σάσαλος].

λεχωνιά / η λοχεία || Ρούμελη: η λεχωνιά [Πάργα] | η λιχουνιά [Έλατος, Ραψάνη].

λεχωνιάτικα / για ρούχα || Ρούμελη: τα λεχωνούδικα [Πάργα] | τα λιχουνιάτκα [Ραψάνη] | τα λιχουνουσκούτια [Καρίτσα].

λεχωνικά / τα δώρα και τα φαγητά που πήγαιναν στη λεχώνα || Ρούμελη: τα λιχουνκά [Χουλιαράδες] | τα λιχουνιάτικα [Αμφίκλεια] | τα μπουγανίκια [Αγία Παρασκευή, Έλατος, Σιάτιστα, Σταγιάδες]. || Κρήτη: τα λουχουνιάρικα [Μιαμού].

λιγούρες / της γκαστρωμένης || Πελοπόννησος: οι λιγούρες [Αρχαία Φενεός, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Πάκια, Πιάνα, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: οι λιγούρες [Θαρούνια, Μέγαρα, Πάργα] | οι λγούρις [Τιθορέα] | οι λιγούρις [Γουριά, Γραμματικού].

λούρος / λώρος || Πελοπόννησος: ο λούρος [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Κανδήλα, Καρυά, Κάτω Λουσοί, Μαγούλα, Μάλη, Πάκια, Σπαρτιά, Τσέρια, Φενεός]. || Ρούμελη: ου λούρους [Αμφίκλεια, Μακρολίβαδο, Μελισσουργοί] | ι λούρους [Αγιά, Μηλίνα] | του άντιρου [Μικρό Βουνό]. || Κρήτη: ο λούρος [Κελλάρια] | το άντερο [Βουλγάρω, Παλαιοχώρα].

λουχουνίκια / τα κεράσματα (ποτό και ξηροί καρποί) των γονιών του νεογέννητου, σε συγγένεις και φίλους || Κρήτη: τα λουχουνίκια [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος] | τα καλοψυχίκια [Άγιος Βασίλειος, Βώροι, Κελλάρια, Μιαμού].

λούχουνος / ο άντρας της λεχώνας || Κρήτη: ο λούχουνος [Άγιος Γεώργιος].

μαμή || Πελοπόννησος: η μαμή [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελληνίτσα, Εξωχώρι, Θαλάμες, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Λαγκάδια, Λεχαινά, Λυγουριό, Μαγούλα, Μάλη, Μυγδαλιά, Νεοχώρι, Πάκια, Πηγαδάκια, Πιάνα, Ροεινό, Ρούτσι, Σκεπαστό, Σπαρτιά, Στεμνίτσα, Τρόπαια, Τσέρια, Φενεός] | η κυρούλα [Παραδείσια] | η μάμισα [Μυγδαλιά] | η μανιά [Ρούτσι] | η ψυχομάνα [Κρέστενα] | α μανή [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η μαμή [Αγιά, Άγιος Λουκάς, Αγία Παρασκευή, Άγιος, Αμφίκλεια, Βράχα, Γουριά, Γραμματικού, Δελβινάκι, Δολό, Δομνίστα, Δραμεσιοί, Θαρούνια, Καρίτσα, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μηλίνα, Μέγαρα, Μελισσουργοί, Μεσούντα, Πηγή, Πλατύστομο, Πρέβεζα, Ραψάνη, Στροφυλιά, Τιθορέα, Τσαμαντάς, Φαρκαδόνα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα, Ωραιόκαστρο] | η μαμ [Φαρκαδόνα] | η μπάμπου [Σιάτιστα]. || Κρήτη: η μαμή [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βραχάσι, Βρύσες, Βώροι, Εμπρόσνερος, Θεοδώρα, Κελλάρια, Λαμπιώτες, Μάρθα, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Σέλλες, Σιρίλι, Τύλισος] | η μαστόρισα [Άγιος Γεώργιος, Μιαμού, Τύλισος] | η παραμάνα [Βουλγάρω, Παλαιοχώρα] | η εμπέ [Βρύσες].

μικρομάνα || Ρούμελη: η μικρομάνα [Θαρούνια].

μπακανίκια / τα δώρα στη λεχώνα || Ρούμελη: τα μπακανίκια [Δραμεσιοί].

μπέμπα / το αβάφτιστο κοριτσάκι || Πελοπόννησος: η μπέμπα [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Λυγουριό, Ρούτσι] | η μπεμπέκα [Άγιος Δημήτριος, Αρχαία Φενεός, Βρέσθενα, Γυμνό, Σπαρτιά] | η μπουμπού [Μαγούλα] | η κοτσονιά [Άγιος Δημήτριος, Μαγούλα] | η κοτσιονιά [Κρέστενα, Τρόπαια] | η κοτσιόρω [Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Μυγδαλιά] | η κούσια [Μυγδαλιά] | η τσιόρω [Κρέστενα] | η δρακούλα [Αμπελιώνα, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Κανδήλα, Καρυά, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λεχαινά, Πάκια, Πηγαδάκια, Ρούτσι, Σπαρτιά, Τσέρια] | η δρακού [Μάλη] | η κούλα [Κάτω Λουσοί] | η κουκού [Μυγδαλιά] | η τσούπα [Δροσοπηγή] | η τσουπίτσα [Δροσοπηγή] | η βάιζα [Κρέστενα] | α δρακουνιού [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η μπέμπα [Γουριά, Γραμματικού, Πηγή, Χρυσοβίτσα] | η μπεμπέκα [Μέγαρα] | η δρακούλα [Αγιά] | η κακούτα [Θαρούνια] | η κουτσιόρου [Δομνίστα, Μακρινή, Πλατύστομο, Τσουκαλάδες | η φατσιόρου [Δραμεσιοί] | η τσιόρου [Λιλαία] | η τσούπρα [Στροφυλιά]. || Κρήτη: η μπεμπέκα [Βραχάσι] | η δρακούλα [Άγιος Γεώργιος] | η Μαρία [Θεοδώρα, ].

μπέμπης / το αβάφτιστο αγοράκι || Πελοπόννησος: ο μπέμπης [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Λυγουριό, Μαγούλα, Μυγδαλιά, Ρούτσι, Σπαρτιά] | ο μπούλης [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος] | ο δράκος [Αμπελιώνα, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Δροσοπηγή, Κανδήλα, Καρυά, Κρέστενα, Λεχαινά, Μαγούλα, Μάλη, Νεοχώρι, Πάκια, Πηγαδάκια, Πιάνα, Προάστιο, Ροεινό, Ρούτσι, Τυρός] | το κούλι [Κάτω Λουσοί] | ο κούλης [Προάστιο] | ο κόκορας [Βεργαδαίικα] | ο τσιόνης [Δροσοπηγή] | ο κούσιας [Λαγκάδια, Μυγδαλιά, Τρόπαια] | ο αγάς [Μαγούλα]. || Ρούμελη: ο μπέμπης [Μέγαρα, Πηγή] | ου μπέμπς [Γουριά, Γραμματικού, Χρυσοβίτσα] | ου δράκους [Δομνίστα, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Πλατύστομο, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τσουκαλάδες, Χρυσοβίτσα] | ι δράκους [Αγιά] | του δρακούλ [Μηλίνα] | ου βλάχους [Δομνίστα] | ο κακούτης [Θαρούνια] | κούτρου [Τιθορέα] | ο μπούλης [Πηγή] | ου μπουλς [Σιάτιστα] | ου μπούλιας [Γραμματικού] | του κουτσόρ [Χουλιαράδες] | ο τσούτσης [Μέγαρα] | ου τσούτσιανους [Σιάτιστα] | ου βλάχους [Γουριά] | ου τούρκους [Άγιος] | του τουρκόπλου [Άγιος] | του τουρκούλ [Αγία Παρασκευή, Μικρό Βουνό] | του τουρκάκ [Μηλίνα] | του γκούντρι [Στροφυλιά] | του φατσιόρ [Δραμεσιοί] | ου φίτζους [Χρυσή]. || Κρήτη: ο μπέμπης [Βραχάσι, Βώροι] | ο δράκος [Λαμπιώτες] | το δρακάκι [Άγιος Γεώργιος, Βώροι, Μιαμού] | ο Μανόλης [Θεοδώρα].

μπεσίκι / λίκνο - κούνια κρεβατάκι (ALE) || Πελοπόννησος: το μπεσίκι [Αγία Άννα, Αγρίδι, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βαλύρα, Βρέσθενα, Κανδήλα, Καρυά, Καστρί, Μάλη, Νεοχώρι, Παραδείσια, Πιάνα, Σκεπαστό, Σπαρτιά, Στεμνίτσα] | το μπεσίτσι [Λαγκάδια, Τσέρια] | η σαμαρίτσα [Γυμνό, Δροσοπηγή, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Λαγκάδια, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: του μπισίκ [Αγιά, Αγία Παρασκευή, Άγιος Νικόλαος, Γουριά, Γραμματικού, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μικρό Βουνό, Πλατύστομο, Ραψάνη] | η σαμαρίτσα [Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς] | η σαρμανίτσα [Άγιος Νικόλαος, Αμφίκλεια, Βράχα, Δελβινάκι, Δομνίστα, Δραμεσιοί, Κανάλια, Μακρολίβαδο, Μελισσουργοί, Μεσούντα, Πηγή, Πρέβεζα, Σιάτιστα, Στυλίδα, Τσαμαντάς, Χουλιαράδες, Ωραιόκαστρο] | η σαρμάντσα [Γέρμας, Πηγή, Σιάτιστα] | η σαρμάντζα [Έλατος, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Χρυσή] | το σκαφίδι [Θαρούνια, Μέγαρα] | η κβέλα [Άγιος]. || Κρήτη: το σκαφίδι [Άγιος Γεώργιος] | του λουστάρι (από σκαμμένο κορμό πεύκου) [Ανατολή].

μπροσπόνια / οι πρώτοι πόνοι της γέννας || Κρήτη: τα μπροσπόνια [Μάρθα].

μωρουδιακά / τα ρούχα του μωρού || Κρήτη: τα μωρουδιακά [Ανατολή, Βώροι] | τα μωρουδίστικα [ΘεοδώραΘεοδώρα, Τύλισος].

νάκα / φορητή κρεμαστή κούνια - με αυτή έπαιρναν οι γονείς το μωρό μαζί τους στις αγροτικές δουλειές || Πελοπόννησος: η νάκα [Αγρίδι, Αμπελιώνα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελληνίτσα, Κανδήλα, Καρυά, Κρέστενα, Λυγουριό, Μάλη, Πηγαδάκια, Πιάνα, Ρούτσι, Στεμνίτσα, Τρόπαια, Τσέρια] | α νάκα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | α νανάκα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η νάκα [Αμφίκλεια] | η μελούτη (από γίδινο τομάρι) [Θαρούνια].

νανουρίσματα || Πελοπόννησος: τα νανουρίσματα [Γυμνό, Δροσοπηγή, Κανδήλα, Πάκια]. || Ρούμελη: τα νανουρίσματα [Δελβινάκι, Σιάτιστα, Στροφυλιά]. || Κρήτη: τα ναναρίσματα [Άγιος Βασίλειος].

νιογέννητο / νεογέννητο || Πελοπόννησος: το νιογέννητο [Κρέστενα, Λεχαινά] | το γεννησαρούδι [Αλποχώρι, Σκεπαστό] | το γεννησιαρούδι [Τρόπαια]. || Ρούμελη: του νιουγένητου [Φαρκαδόνα] | του νιουγέντου [Βράχα, Δομνίστα, Καρίτσα] | του νιόγινου [Μικρό Βουνό] | του κουπανέλ [Χουλιαράδες, Χρυσή] | η κουπανούσκα [Έλατος] | του φόσνου [Χρυσή] | του λιχούδ [Έλατος] | του γιντσάρκου [Αγιά, Σταγιάδες]. || Κρήτη: το νιογέννητο [Βουλγάρω, Σέλλες] | το νερόγεννο [Ανώγεια].

ντουχιουμάνηδες / πνεύματα που έκαναν κακό στα αβάφτιστα μωρά || Κρήτη: οι ντουχιουμάνηδες [Ανατολή, Κελλάρια].

πάνα / μωρού - μέσα από τη φασκιά || Πελοπόννησος: η πάνα [Αμπελιώνα, Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: η πάνα [Άγιος, Γραμματικού, Έλατος, Μελισσουργοί]. || Κρήτη: η πάνα [Άγιος Γεώργιος, Παλαιοχώρα, Τύλισος].

πλύσεις / στον κόλπο της γυναίκας || Πελοπόννησος: οι πλύσες [Μυγδαλιά]. || Κρήτη: οι πλύσεις [Άγιος Γεώργιος].

πορπατούρα / ξύλινη στράτα για το μωρό || Κρήτη: η πορπατούρα [Παλαιοχώρα].

προθιμιά / ο αμνιακός σάκος με το υγρό και το μωρό || Κρήτη: η προθιμιά [Μάρθα].

προσωπίδα / τμήμα του αμνιακού σάκου που καλύπτει το πρόσωπο σε κάποια νεογέννητα || Πελοπόννησος: η προσωπίδα [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Μαγούλα, Μάλη, Νεοχώρι, Πάκια, Ροζενά, Σκεπαστό, Σπαρτιά, Φενεός] | η προσωψίδα [Αγρίδι, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Λαγκάδια, Μυγδαλιά, Πιάνα, Ροεινό, Ρούτσι] | η προσεψίδα [Καρυά] | η τσίπα [Αλποχώρι, Βαλύρα, Εξωχώρι, Καρυά, Προάστιο] | η μάσκα [Βεργαδαίικα]. || Ρούμελη: η προσωπίδα [Μέγαρα] | η προυσουπίδα [Άγιος, Αμφίκλεια, Γουριά, Δαύλεια, Δραμεσιοί, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μηλίνα, Πλατύστομο, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] | η προυσουπίθρα [Κιλελέρ] | η πάνα [Δομνίστα] | η τσίπα [Άγιος Λουκάς, Γραμματικού, Μελισσουργοί, Πρέβεζα, Σιάτιστα] | η ανφουρά [Κανάλια] | το ντύμα [Σταυροδρόμι] | η μάσκα [Καρίτσα]. || Κρήτη: η προσωπίδα [Ανατολή, Βρύσες] | το καταπροσωπίδι [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Κελλάρια] | η καταπροσωπίδα [Ανατολή] | το παραπροσωπίδι [Θεοδώρα, Μιαμού] | η τσίπα [Άγιος Βασίλειος, Ανώγεια, Βουλγάρω, Παλαιοχώρα, Τύλισος].

ρωγοβύζι / πιπίλα || Πελοπόννησος: το ρωγοβύζι [Αγία Άννα] | το ρωγκοβύζι [Κανδήλα]. || Ρούμελη: το ρωζοβύζι [Πάργα] | του ραγκουβίζ [Έλατος] | ο βυζολόγος [Μέγαρα]. || Κρήτη: η πιπίλα [Παλαιοχώρα, Σέλλες].

σαλιάρα / μωρού || Πελοπόννησος: η σαλιάρα [Ρούτσι, Στεμνίτσα] | α σαλιάρα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η σαλιάρα [Μακρινή, Στυλίδα, Φαρκαδόνα] | η σαλιόρα [Σταγιάδες] | η σαλιαρίστρα [Γέρμας, Έλατος]. || Κρήτη: η σαλιαρίτσα [Ανατολή, Βώροι, Σάσαλος].

σαράντισμα || Ρούμελη: το σαράντισμα [Αγία Παρασκευή, Άγιος Λουκά] | του σαράντσμα [Γραμματικού, Δομνίστα, Έλατος, Ραψάνη, Χρυσοβίτσα] | η σαράντις [Μηλίνα]. || Κρήτη: το σαράντισμα [Θεοδώρα] | η σαράντιση [Κελλάρια].

σελιά / κάθεται η γυναίκα στη γέννα || Πελοπόννησος: σελιά [Λεχαινά].

σερνικοβότανο / απροσδιόριστο βοτάνι, το έπιναν για να γεννούν αγόρια || Πελοπόννησος: το σερνικοβότανο [Βεργαδαίικα, Κανδήλα, Κρέστενα, Λεχαινά, Πιάνα, Ρούτσι, Τσέρια, Φενεός] | το αρσενικοβότανο [Βαλύρα, Πηγαδάκια, Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το ασερνικοβότανο [Δολιανά, Λυγουριό] | το σερνικοχόρτι [Άγιος Δημήτριος, Αρχαία Φενεός, Κάτω Λουσοί] | το σερνικοχόρταρο [Αλποχώρι, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Ροζενά, Σπαρτιά]. || Ρούμελη: του σιρνικουβότανου [Μακρινή] | του σιρκουβότανου [Αγία Παρασκευή, Μασχολούρι, Στυλίδα, Χρυσή] | το αρσενικοβότανο [Τσαμαντάς] | το αρσεκοβότανο [Ωραιόκαστρο] | του σιρνικουχόρταρου [Τιθορέα] | του σιρνικουχόρτ [Αμφίκλεια, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Στροφυλιά, Τιθορέα] | του σιρκόχουρτου [Πρέβεζα] | του σιρκουχόρτ [Γουριά, Γραμματικού, Χρυσοβίτσα] | του ρσινικόχουρτου [Ραψάνη] | του αρσινουχόρτ [Χουλιαράδες] | του αγουρουχόρτ [Κιλελέρ] | του αγουρουβότανου [Αγιά] | του αγρουβότανου [Μηλίνα] | του πιδουχόρτ [Πλατύστομο] | του πιδουβότανου [Βράχα] | του τιτράφλου [Μελισσουργοί] | του αγριουτρέφλου [Βράχα].

σερνικομάνα || Ρούμελη: η σιρνκουμάνα [Αγία Ευθυμία].

σκρούμπο / σκόνη από καμένο μάλλινο πανί - την έβαζαν στον αφαλό του νεογέννητου || Πελοπόννησος: το σκρούμπο [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Βρέσθενα, Παραδείσια] | το σκουμπρί [Σκεπαστό] | ο σκρούμπος [Σπαρτιά] | το ρουμπί [Κάτω Λουσοί]. || Ρούμελη: ου σκρούμπους [Βράχα, Γραμματικού, Δομνίστα, Δραμεσιοί, Έλατος, Μακρινή, Μελισσουργοί, Πλατύστομο, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Στυλίδα, Χρυσή] | ι σκρούμπους [Μηλίνα] | του σκρούμπου [Χρυσοβίτσα] | σκρούμπου [Άγιος Νικόλαος, Καρίτσα, Μεσούντα, Μικρό Βουνό, Τσουκαλάδες] | το σκρούμπι [Μέγαρα] | το σκρούμαλο [Δολό].

σπαργανίδα / το εξωτερικό μάλλινο πανί στο φάσκιωμα || Πελοπόννησος: η σπαργανίδα [Άγιος Δημήτριος, Κάτω Λουσοί, Λαγκάδια, Λυγουριό, Μυγδαλιά, Παραδείσια, Προάστιο, Σκεπαστό] | το κωλόπανο [Βρέσθενα] | η λητάρα [Δροσοπηγή] | η απλάδα [Λυγουριό] | α σπαργανίδα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | α σπραγανίδα [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: η σπαργαμίδα [Μέγαρα] | η σπαργανιά [Σιάτιστα] | του κουλόπανου [Αμφίκλεια, Κανάλια, Πλατύστομο, Τιθορέα] | η σκούτα [Κανάλια].

στερόπονοι / οι πόνοι της μήτρας, λίγες μέρες μετά τη γέννα || Κρήτη: οι στερόπονοι [Μάρθα].

στέρφα / για στείρα γυναίκα || Πελοπόννησος: η στέρφα [Αγρίδι, Αμπελιώνα, Βεργαδαίικα, Λυγουριό, Προάστιο] | η στέρφη [Ροζενά] | η άκληρη [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δροσοπηγή, Βεργαδαίικα, Εξωχώρι, Θαλάμες, Κανδήλα, Πιάνα, Προάστιο, Σπαρτιά, Τσέρια] | η άκλερη [Καρυά, Ρούτσι] | η μαρμάρω [Αμπελιώνα] | η μαρμάρα [Βεργαδαίικα, Κανδήλα, Καρυά, Ρούτσι]. || Ρούμελη: η στέρφα [Γουριά, Γραμματικού, Μακρινή, Σταγιάδες, Χρυσοβίτσα] | η άκληρη [Πάργα, Πηγή] | η άκληρ [Δραμεσιοί, Μηλίνα, Πλατύστομο, Τιθορέα] | η ακληρούσα [Τιθορέα] | η άκλερη [Πάργα] | η σκατάκληρ [Μηλίνα] | η μαρμάρα [Πλατύστομο, Χρυσή] | οι μαρμάγξις [Αγία Παρασκευή]. || Κρήτη: η άκλερη [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια] | η άβια [Κελλάρια] | η άγεννη [Άγιος Βασίλειος].

στρούμπος / παιχνίδι (μοιάζει με το μπιζ) που παίζουν το βράδυ που προσφέρουν τα λουχουνίκια (κεράσματα), ο λούχουνος (πατέρας του νεογέννητου αγοριού) και οι καλεσμένοι || Κρήτη: ο στρούμπος [Άγιος Γεώργιος, Σέλλες].

τράβηγμα / του μωρού από τη μαμή || Ρούμελη: το τράβηγμα [Δολό].

ύστερο / έτσι λέγεται ο πλακούντας στον τοκετό || Πελοπόννησος: το ύστερο [Αγία Άννα, Αρχαία Φενεός, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Μαγούλα, Μάλη, Μυγδαλιά, Νεοχώρι, Πηγαδάκια, Ρούτσι, Σκεπαστό, Φενεός] | το ανύστερο [Προάστιο] | το στερνό [Αγρίδι, Αλποχώρι, Κανδήλα] | το ακολούθι [Παραδείσια] | το ακλούθι [Βαλύρα, Μαγούλα, Πάκια, Πιάνα] | το άκλουθο [Βεργαδαίικα, Λυγουριό] | το ακουλούθι [Προάστιο] | το συνάκλουθο [Δροσοπηγή] | το δεύτερο [Κάτω Λουσοί, Φενεός] | το κούτσουρο [Κάτω Λουσοί] | το ντύμα [Σκεπαστό] | το τσιτάρι [Λαγκάδια, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το τσιτάζι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το κόλεθε [Πέρα Μέλανα] | το κόλεθρε [Πέρα Μέλανα] | το κούτσι [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το ύστερο [Πάργα, Σταυροδρόμι] | του ύστιρου [Αγιά, Αγία Παρασκευή, Άγιος, Γουριά, Δομνίστα, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μεσούντα, Μηλίνα, Πρέβεζα, Στροφυλιά, Χρυσοβίτσα] | το υστερνό [Θαρούνια] | του υστιρνό [Δραμεσιοί] | το κατάποδο [Πάργα] | του κουντισνό [Στροφυλιά] | του στρόμα [Κανάλια] | το κατάποτο [Τσαμαντάς] | το κατάπατο [Ωραιόκαστρο] | του κατάπουδου [Γουριά, Καρίτσα, Πλατύστομο, Πρέβεζα] | του άκλουθου [Κανάλια, Κιλελέρ, Μηλίνα, Ραψάνη, Στροφυλιά] | το άκλουθο [Μέγαρα] | του ακλούθ [Μελισσουργοί] | τσιουτάρι [Μέγαρα] | του αδέρφ [Πρέβεζα] | το συντρόφι [Θαρούνια]. || Κρήτη: το ύστερο [Άγιος Βασίλειος, Μάρθα, Μιαμού] | το δεύτερο [Τύλισος] | το λευτέρι [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Βραχάσι, Κελλάρια, Μάρθα, Τύλισος] | το κιτάρι [Ανατολή, Βραχάσι] | το ακόλουθο [Παλαιοχώρα] | το κλούθος [Ανώγεια].

υστερόπονοι / της μήτρας || Πελοπόννησος: οι υστερόπονοι [Βεργαδαίικα].

φασκιά || Πελοπόννησος: η φασκιά [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Καστρί, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Μάλη, Μυγδαλιά, Πάκια, Πηγαδάκια, Πιάνα, Προάστιο, Ροζενά, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα] | α φαστσία [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η φασκιά [Αγιά, Άγιος, Βράχα, Γέρμας, Γουριά, Δομνίστα, Δραμεσιοί, Έλατος, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μασχολούρι, Μεσούντα, Μηλίνα, Πάργα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τσαμαντάς, Χρυσή, Ωραιόκαστρο] | η φατσέα [Μέγαρα] | η φάσκια [Πάργα] | του βρακούλ [Μελισσουργοί] | το λητάρι [Θαρούνια]. || Κρήτη: η φασκιά [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βώροι, Θεοδώρα, Μάρθα, Παλαιοχώρα, Σάσαλος, Σέλλες, Τύλισος].

φασκίδι / ήταν πιο στενό και πιο κοντό από τη φασκιά - με αυτό τύλιγαν το παιδί από τον αφαλό μέχρι το στήθος || Κρήτη: το φασκίδι [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Κελλάρια] | το φασκιδάκι [Ανατολή] | το φασκιόνι [Σάσαλος, Τύλισος] | το κοντοφάσκι [Βουλγάρω].

φάσκιωμα || Ρούμελη: του φάσκιουμα [Δραμεσιοί, Έλατος, Πρέβεζα, Σταγιάδες].

φονοχόρταρο / για αποβολή || Πελοπόννησος: το φονοχόρταρο [Βεργαδαίικα].

φύλαγμα / της γκαστρωμένης || Πελοπόννησος: το φύλαμα [Σκεπαστό]. || Ρούμελη: του φύλαγμα [Στροφυλιά].

χτυπιές / του έμβρυου στην κοιλιά της εγκύου || Πελοπόννησος: οι χτυπιές [Άγιος Δημήτριος].