Λεξικό θεματικό της λαογραφίας -- 25. το παιχνίδι

 

 

Λεξικό θεματικό της λαογραφίας

25. το παιχνίδι

 

Δημήτρης Λιθοξόου

 

 

Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.

Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου

Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς

Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης

Κύπρος: Κυπριακή Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κύπρου

 

 αϊτός / χαρταετός || Πελοπόννησος: ο αϊτός [Βρέσθενα, Δολιανά, Τσέρια]. || Ρούμελη: ο αετός [Μέγαρα] | ου αϊτός [Γραμματικού, Μελισσουργοί, Ραψάνη, Χρυσοβίτσα] | η σαΐτα [Μέγαρα] | του παμπόρ [Σιάτιστα] | του πιτάκ [Έλατος].

αμάδες || Πελοπόννησος: οι αμάδες [Αμπελιώνα, Γυμνό, Δροσοπηγή, Κανδήλα, Παραδείσια, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια] | οι σομάδες [Άγιος Δημήτριος] | οι σιομάδες [Βρέσθενα] | τα πουλάκια [Άγιος Δημήτριος] | οι αμάδε [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: οι αμάδις [Άγιος, Γουριά, Αμφίκλεια, Μακρολίβαδο, Μηλίνα, Πρέβεζα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] | οι αμπάδες [Μέγαρα] | οι ασμάδις [Φαρκαδόνα] | οι σιαμάδις [Λιλαία] | οι σιουμάδις [Μακρινή] | οι σουμάδες [Χουλιαράδες] | οι σμάδις [Κανάλια, Ραψάνη] | η ομάδα [Ωραιόκαστρο] | η σμάδα [Έλατος] | η λουμάδα [Σταγιάδες, Χρυσή] | ου λουμάς [Έλατος] | τα λουμά [Έλατος] | ου φίτσιους [Ραψάνη]. || Κρήτη: οι αμάδες [Βρύσες, Θεοδώρα, Βώροι, Λαμπιώτες].

αμπάριζα / παιχνίδι || Πελοπόννησος: η αμπάριζα [Αμπελιώνα, Δροσοπηγή] | η αμπάρτζα [Κανδήλα] | α αμπάρτσα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η αμπάριζα [Μέγαρα] | η αμπάρτζα [Ραψάνη] | τα σκλαβάκια [Έλατος, Κουμαρίτσι, Μακρολίβαδο, Σταγιάδες, Φαρκαδόνα] | του σιλαβάκ [Δραμεσιοί].

βόλοι / από πηλό για παιχνίδι || Πελοπόννησος: οι βόλοι [Δροσοπηγή, Ελάτη, Θαλάμες, Λυγουριό, Ρούτσι, Στεμνίτσα] | τα βόλια [Τσέρια]. || Ρούμελη: οι βόλοι [Μέγαρα] | οι βολ [Γραμματικού, Ραψάνη, Τιθορέα] | τα βόλια [Φαρκαδόνα] | τα κουϊνάκια [Μηλίνα]. || Κυπρος: το ππιριλλίν [Νέο Χωριό].

γκουγκουβάσα / η γιαγιά στο παιχνίδι "γκουγκουβάσες" || Ρούμελη: η γκουγκουβάσα [Δελβινάκι].

γκουγκουβάσες / παιχνίδι ερωτήσεων || Ρούμελη: οι γκουγκουβάσες [Δελβινάκι].

γκουγκούερος / ο παππούς στο παιχνίδι "γκουγκουβάσες" || Ρούμελη: ο γκουγκούερος [Δελβινάκι].

ζαβολιά || Ρούμελη: η ζαβουλιά [Κουμαρίτσι] | η τζαβουλκιά [Χρυσή] | του τζαβουλίκ [Χρυσή].

κιόσια / τυχερό παιχνίδι με χαραγμένα ξύλα || Ρούμελη: τα κιόσια [Ωραιόκαστρο].

κολτσίνα || Ρούμελη: η κουλτσίνα [Μεσούντα].

κολτσίνα / χαρτιά || Πελοπόννησος: η κολιτσίνα [Σκεπαστό].

κούκλα (ALE) || Πελοπόννησος: η κούκλα [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δροσοπηγή, Λυγουριό, Ρούτσι, Σκεπαστό] | η κουτσούνα [Αμπελιώνα, Μυγδαλιά, Στεμνίτσα] | α κουτσούνα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το κουτσούνι [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η κούκλα [Αγία Παρασκευή, Άγιος, Γέρμας, Γραμματικού, Δελβινάκι, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μηλίνα, Πηγή, Σιάτιστα, Σταυροδρόμι, Στυλίδα, Τιθορέα, Χρυσοβίτσα] | η κοσόνα [Μέγαρα] | η κτσούνα [Γουριά]. || Κρήτη: η κούκλα [Βραχάσι] | η κουτσούνα [Ανατολή]. || Κυπρος: η κούκλα [Μουτουλλάς, Νέο Χωριό, Ριζοκάρπασο*] | η πούππα [Μουτουλλάς].

κουμάρι / τζόγος || Κρήτη: το κουμάρι [Σάσαλος]. || Κυπρος: το κουμάριν [Μια Μηλιά*].

κούνια / κρεμαστή || Ρούμελη: η κούνια [Κουμαρίτσι, Μηλίνα]. || Κρήτη: η ατσιγγανόκουνια [Κελλάρια]. || Κυπρος: η σούσα [Άγιος Νικόλαος*, Γαστριά*, Έμπα, Καραβάς*, Λάπηθος*, Νέο Χωριό, Πάνω Λεύκαρα, Ψεματισμένος].

κουτσό / παιχνίδι || Πελοπόννησος: το κουτσό [Κανδήλα, Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: το κουτσό [Μέγαρα, Τσαμαντάς] | το κουτσιτό [Πάργα] | του κτσο [Χουλιαράδες] | του κτσάκι [Μηλίνα] | το γκίτσι [Δελβινάκι] | τα κράια [Ραψάνη]. || Κρήτη: το κουτσό [Παλαιοχώρα] | ο κουτσός [Ανατολή, Σέλλες]. || Κυπρος: η σκάλα [Νέο Χωριό].

κρυφτό || Πελοπόννησος: το κρυφτό [Αγία Άννα, Αμπελιώνα, Δροσοπηγή, Θαλάμες, Κρέστενα, Ρούτσι] | το κρυφτούλι [Βρέσθενα, Ρούτσι] | το γκρουφούλι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γκζουφούλι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γκρουφτέ [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γκριουφτέ [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το γκζουφτέ [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το κρυφτό [Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του κρυφτό [Γέρμας, Δραμεσιοί, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Μασχολούρι, Ραψάνη, Φαρκαδόνα, Χρυσοβίτσα] | του κρυφτούλ [Γουριά, Στυλίδα, Τιθορέα] | του κρυφτάκ [Κιλελέρ] | τα κρυφτάκια [Λιλαία] | του κούκου [Σιάτιστα]. || Κρήτη: το χωστό [Ανατολή, Θεοδώρα, Παλαιοχώρα] | ο χωστός [Ανατολή] | το χουστού-πουλού [Βραχάσι]. || Κυπρος: το χωστόν [Νέο Χωριό].

κυνηγητό || Πελοπόννησος: το κυνηγητό [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δροσοπηγή, Θαλάμες, Κρέστενα, Ρούτσι] | το κυνήγημα [Καλούσι] | το στυλό [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το κυνηγητό [Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του κυνηγτό [Μακρινή, Στυλίδα] | του κυνηγητό [Κανάλια, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Μακρολίβαδο, Μηλίνα, Ραψάνη, Φαρκαδόνα, Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: το ζυγωτό [Βραχάσι] | το τζιριτιχτό [Βουλγάρω].

μπάλα || Πελοπόννησος: η μπάλα [Αμπελιώνα, Λεβίδι]. || Ρούμελη: η μπάλα [Γραμματικού, Κανάλια, Μακρινή, Μακρολίβαδο]. || Κυπρος: η μάππα [Μουτουλλάς].

μπαλιά || Ρούμελη: η μπαλιά [Γραμματικού].

μπαλόνι || Πελοπόννησος: το μπαλόνι [Κανδήλα]. || Ρούμελη: του μπαλόν [Σιάτιστα] | η φούσκα [Σιάτιστα]. || Κρήτη: ο οξιώστης [Παλαιοχώρα].

μπιζ || Κρήτη: το μπιζ [Λαμπιώτες].

μπίλιες / ή γκαζές || Πελοπόννησος: η μπίλια [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα]. || Ρούμελη: η μπίλια [Ραψάνη] | οι μπίλες [Πηγή] | η μπίλα [Σιάτιστα, Φαρκαδόνα]. || Κρήτη: οι μπίλιες [Βραχάσι, Σέλλες].

μπόκαλα / παιδικό παιχνίδι με βόλους ή βότσαλα || Πελοπόννησος: τα μπόκαλα [Αλποχώρι, Μαγούλα].

ξυλίκι / παιδικό παιχνίδι || Κρήτη: το ξυλίκι [Βραχάσι, Παλαιοχώρα, Σέλλες]. || Κυπρος: το λιγκρίν [Πάνω Λεύκαρα].

παίξιμο  || Κυπρος: το παίξιμον [Έμπα].

παιχνίδι || Πελοπόννησος: το παιχνίδι [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελληνίτσα, Καλούσι, Κάτω Λουσοί, Λαγκάδια, Λυγουριό, Μάλη, Μυγδαλιά, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα] | το παιγνίδι [Κρέστενα] | το παιγνίιδι [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το παιχνίδι [Δελβινάκι, Μέγαρα, Τσαμαντάς] | του πιχνίδ [Άγιος, Γέρμας, Γραμματικού, Δραμεσιοί, Κανάλια, Λιλαία, Μακρινή, Μεσούντα, Μηλίνα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Στυλίδα, Τιθορέα, Χουλιαράδες] | του πιγνίδ [Αγιά, Αγία Παρασκευή, Γουριά, Δομνίστα, Μακρολίβαδο, Μασχολούρι, Χρυσοβίτσα]. || Κρήτη: το παιγνίδι [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Βουλγάρω, Σάσαλος] | το παιγνίδι [Βραχάσι, Βρύσες, Σέλλες]. || Κυπρος: το παιχνίδιν [Έμπα, Λάπηθος*, Μουτουλλάς, Πάνω Λεύκαρα] | το παιγνίιν [Έμπα] | το παιγνίν [Άγιος Νικόλαος*, Νέο Χωριό, Ψεματισμένος] | τα παιγνίδια [Νέο Χωριό] | τα παιχνίδκια [Πάνω Λεύκαρα] | τα παιχνίθκια [Μια Μηλιά*, Μουτουλλάς] | τα παιγνίδκια [Ψεματισμένος].

πεντόβολα || Πελοπόννησος: τα πεντόβολα [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα, Κρέστενα, Πιάνα] | τα μπόκολα [Κρέστενα]. || Ρούμελη: τα πεντόβολα [Μέγαρα, Ωραιόκαστρο] | τα πιντόβουλα [Γραμματικού, Δραμεσιοί, Κανάλια, Λιλαία, Μακρινή, Στυλίδα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | τα πιντόβιλα [Κουμαρίτσι] | τα πουντόβουλα [Κανάλια] | τα μπόλια [Τσαμαντάς] | τα τσόκανα [Έλατος, Σταγιάδες]. || Κρήτη: οι αλεκατρίδες [Ανατολή, Εμπρόσνερος, Παλαιοχώρα, Σάσαλος, Σέλλες] | τα κισκιντά [Αποδούλου, Μιαμού] | το κισκιντάκι [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Ανώγεια, Βραχάσι, Τύλισος].

πίτσια / παιχνίδι || Πελοπόννησος: τα πίτσια [Παραδείσια].

πιτσίκλα / νεροπίστολο αυτοσχέδιο  || Κυπρος: η πιτσίκλα [Νέο Χωριό].

πίτσος / το ξύλο που σημαδεύουν στις αμάδες || Ρούμελη: ου πίτσιους [Λιλαία].

ππιρπιλίν / το παιχνίδι με τις μπίλιες (γκαζές)  || Κυπρος: το ππιρπιλίν [Πάνω Λεύκαρα].

ρακέτα || Ρούμελη: η ρακέτα [Πηγή].

σαΐτα / χάρτινη || Πελοπόννησος: η σαΐτα [Βρέσθενα]. || Ρούμελη: η σαΐτα [Πάργα] | η σαμαντούρα [Τσαμαντάς].

σβούρα || Πελοπόννησος: η σβούρα [Γυμνό, Λεβίδι, Ρούτσι]. || Ρούμελη: η σβούρα [Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Τιθορέα, Μέγαρα, Μηλίνα, Πηγή, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τσαμαντάς, Φαρκαδόνα, Χρυσοβίτσα] | η σφούρλα [Κανάλια, Ραψάνη, Στυλίδα, Φαρκαδόνα] | η βουρβούρα [Έλατος]. || Κρήτη: ο σβούρος [Βραχάσι, Παλαιοχώρα]. || Κυπρος: η σβούρα [Νέο Χωριό].

σέγκες / βόλοι (μπίλιες) από βαμμένα κότσια || Ρούμελη: οι σέγκις [Ραψάνη].

σκοινάκι / παιδικό παιχνίδι || Ρούμελη: η τριχίτσα [Ωραιόκαστρο].

τάβλι || Ρούμελη: του τάβλ [Ραψάνη].

τόπι / παλιά ήταν από κουρέλια (ALE) || Πελοπόννησος: το τόπι [Αγρίδι, Αμπελιώνα, Δολιανά, Λαγκάδια, Μυγδαλιά, Ρούτσι, Σκεπαστό, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το τόπι [Δελβινάκι, Μέγαρα] | του τοπ [Λιλαία, Μακρινή, Σιάτιστα, Χουλιαράδες | η τόπα [Έλατος, Κανάλια, Μακρολίβαδο, Σταγιάδες, Τιθορέα] | η τόπκα [Σιάτιστα, Χρυσή] | η σιούμκα [Σιάτιστα]. || Κρήτη: το τόπι [Ανατολή, Βραχάσι].

τραμπάλα || Πελοπόννησος: η τραμπάλα [Βρέσθενα, Λυγουριό, Πιάνα] | η ντραμπάλα [Αλποχώρι] | η θραμπάλα [Λυγουριό]. || Ρούμελη: ο σαλταντρούτσος [Πάργα] | το σαλταντρούτσο [Πάργα].

τράπουλα || Πελοπόννησος: η τράπουλα [Καλούσι]. || Ρούμελη: η τράπλα [Χρυσοβίτσα].

τριάπιθκια / άλμα εις τριπλούν  || Κυπρος: τα τριάππιθκια [Άγιος Νικόλαος*, Ψεματισμένος].

τριζογύρα / μοιάζει με μεγάλη τραμπάλα - το έπαιζαν τα αγόρια το Πάσχα  || Κυπρος: η τριζοΰρα [Άγιος Νικόλαος*].

τσιλίκι / παιδικό παιχνίδι με δυο ξύλα || Ρούμελη: το τσιλίκι [Δελβινάκι] | η τσιλίκα [Στυλίδα, Φαρκαδόνα] | του τσουλιγκάρι [Έλατος].

τσιλικουκάρι / το κοντό ξύλο στο παιχνίδι τσιλίκι || Ρούμελη: του τσιλικουκάρ [Ραψάνη] | η τσουλέγκα [Έλατος].

τσουλίθρα || Ρούμελη: η γλίστρα [Σταγιάδες].

τυφλόμυγα || Πελοπόννησος: η τυφλόμυγα [Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα] | το τυφλοπάνι [Ρούτσι]. || Ρούμελη: η τυφλόμυγα [Τιθορέα] | η τυφλόμγα [Γραμματικού] | η φουλπανίτσα [Κανάλια] | του τζιβουνταράκ [Έλατος]. || Κρήτη: η τυφλομύγια [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή].

χαρτιά / τραπουλόχαρτα || Πελοπόννησος: τα χαρτιά [Αγία Άννα, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Κρέστενα, Λεβίδι, Λυγουριό, Σκεπαστό] | τα χαρτία [Τσέρια]. || Ρούμελη: τα χαρτιά [Αμφίκλεια, Γραμματικού, Δομνίστα, Έλατος, Κανάλια, Μακρινή, Μικρό Βουνό, Πάργα, Ραψάνη, Τσαμαντάς, Χρυσοβίτσα, Ωραιόκαστρο] | τα πιξουχάρτσια [Σιάτιστα] | τα χαρτάκια [Μακρολίβαδο]. || Κρήτη: τα χαρθιά [Σιρίλι]. || Κυπρος: τα χαρτιά [Άγιος Νικόλαος*, Έμπα].

χάσκας / παιχνίδι που παίζεται στο οικογενειακό τραπέζι της τελευταίας αποκριάς, με βραστό αβγό δεμένο στην άκρη ενός σπάγκου - κάποιος το κουνάει και οι άλλοι προσπαθούν να το πιάσουν με το στόμα || Ρούμελη: ου χάσκας [Σιάτιστα] | του χάσκαρ [Δραμεσιοί, Χουλιαράδες] | ου χάσκαρς [Αγία Παρασκευή] | η χάσκα [Αγιά, Ραψάνη] | χάσκαρου [Μεσούντα].