Λεξικό θεματικό της λαογραφίας -- 39. καθαριότητα

 

 

Λεξικό θεματικό της λαογραφίας

39. καθαριότητα

 

Δημήτρης Λιθοξόου

 

 

Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.

Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου

Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς

Κρήτη: Κρητική Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κρήτης

Κύπρος: Κυπριακή Διάλεκτος ή Ρωμαίικα της Κύπρου

 

 

αλισίβα / σταχτόνερο για μπουγάδα || Πελοπόννησος: η αλισίβα [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βρέσθενα, Θαλάμες Θαλάμες, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λεβίδι, Λεχαινά, Μυγδαλιά, Παραδείσια, Ρούτσι, Σκεπαστό, Σπαρτιά] | το θολόστακτο [Βαλύρα] | το θολόσταχτο [Προάστιο] | το θελόσταχτο [Βρέσθενα] | το αλισιβόνερο [Στεμνίτσα] | το στασχτόνερο [Στεμνίτσα] | το σταχτόνερο [Εξωχώρι] | το σαχτόνερο [Λαγκάδια] | α αλισίβα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η αλισίβα [Άγιος, Κανάλια, Μέγαρα, Πάργα, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | η αλσίβα [Αμφίκλεια, Δαύλεια, Μεσούντα, Στυλίδα, Τιθορέα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | η αλτσίβα [Γουριά, Γραμματικού] | το θολόσταχτο [Μέγαρα] | η θιλόσταχτ [Δομνίστα] | η κασταλαή [Έλατος, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Χρυσή] | του καταστάλουμα [Μηλίνα] | του σταχτόνιρου [Μηλίνα]. || Κρήτη: η αλουσά [Άγιος Βασίλειος, Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Θεοδώρα, Λαμπιώτες, Μιαμού] | η αλουσιά [Βουλγάρω, Σιρίλι] | η στακτολουσιά [Παλαιοχώρα] | η θολόσταση [Βρύσες]. || Κυπρος: η αλουσίβα [Άγιος Νικόλαος*, Λάπηθος*, Πάνω Λεύκαρα].

αλουσιά || Πελοπόννησος: η αλουσά [Σκεπαστό]. || Κρήτη: η αλουσά [Θεοδώρα].

απλώστρα / μπουγάδας || Ρούμελη: η απλωταρέα [Μέγαρα]. || Κρήτη: η απλώστρα [Μιαμού] | η κοτάδα (μακρόστενο ξύλο) [Άγιος Γεώργιος].

απολουσίδια / το βρόμικο νερό μετά το λούσιμο || Κρήτη: τα απολουσίδια [Ανατολή].

βρομιά || Πελοπόννησος: η βρομιά [Άγιος Δημήτριος, Δροσοπηγή, Λυγουριό, Προάστιο, Σκεπαστό] | η βρόμα [Ρούτσι, Σκεπαστό] | α βρόμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η βρομιά [Δελβινάκι, Τσαμαντάς] | η βρουμνιά [Μακρινή] | η βρουμιά [Δομνίστα, Μηλίνα, Τιθορέα] | η βρουμνιά [Γέρμας] | η βρόμα [Άγιος Νικόλαος, Γέρμας, Δράκεια, Κανάλια, Πάργα, Πρέβεζα, Σιάτιστα, Χουλιαράδες] | κρότσια [Τσαμαντάς]. || Κρήτη: η βρομιά [Κελλάρια, Σέλλες] | ο βρόμος [Σέλλες] | η γρουσουζά (sic) [Ανατολή]. || Κυπρος: η ξημαρισιά [Νέο Χωριό].

γλίτσα || Ρούμελη: η γλίτσα [Πάργα] | η γκλίτσα [Σιάτιστα].

καδούλι / κοφίνι για μπουγάδα || Πελοπόννησος: το καδούλι [Σκεπαστό].

καθάρισμα || Πελοπόννησος: το καθάρισμα [Βρέσθενα, Εξωχώρι, Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το καθέζισμα [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: του καθάρσμα [Γέρμας, Δράκεια, Κιλελέρ, Σταυροδρόμι, Τιθορέα] | η πάστρα [Γέρμας, Πάργα] | η παστράδα [Τσαμαντάς] | του πάστριμα [Γέρμας, Έλατος]. || Κρήτη: το καθάρισμα [Άγιος Γεώργιος]. || Κυπρος: το καθάρισμαν [Μουτουλλάς].

καθαροσύνη || Πελοπόννησος: η καθαροσύνη [Βρέσθενα]. || Κρήτη: η παστρικάδα [Λαμπιώτες].

κκίλιν / ασπρόχωμα ανακατεμένο με τριαντάφυλλα, για λούσιμο των μαλλιών  || Κυπρος: το κκίλιν [Καραβάς*].

κορίτα / σκάφη για πλύσιμο από σκαμένο κορμό δέντρου || Πελοπόννησος: η κορίτα [Δροσοπηγή]. || Ρούμελη: η κουρίτα [Κουμαρίτσι, Λιλαία].

λαδιά / σε ρούχο || Ρούμελη: η λαδιά [Γέρμας, Έλατος]. || Κρήτη: η λαδιά [Θεοδώρα].

λάτρα || Ρούμελη: η λάτρα [Σιάτιστα].

λεκές || Ρούμελη: ου λικές [Φαρκαδόνα] | η ντάμκα [Έλατος].

λέρα || Πελοπόννησος: η λέρα [Βρέσθενα, Σκεπαστό] | α λέρα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η λέρα [Γέρμας, Μηλίνα, Πάργα] | η λιέρα [Πρέβεζα] | η λιάγκρα [Έλατος] | η μούρσα [Έλατος, Σταγιάδες] | η μουρτζούλα [Έλατος].

λέρωμα || Ρούμελη: του λέρουμα [Άγιος].

λιγδομουτζούρα || Πελοπόννησος: η λιγδομουτζούρα [Βρέσθενα]. || Ρούμελη: η λιγδογανιά [Πάργα].

λουλάκι || Πελοπόννησος: το λουλάκι [Καλούσι, Ρούτσι, Στεμνίτσα] | το λουλάτσι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το λουλάκι [Δελβινάκι, Τσαμαντάς] | του λουλάκ [Αγιά, Αγία Ευθυμία, Αγία Παρασκευή, Αμφίκλεια, Γέρμας, Κανάλια, Δομνίστα, Λιλαία, Μακρολίβαδο, Μεσούντα, Μηλίνα, Ραψάνη, Σταγιάδες, Φαρκαδόνα]. || Κρήτη: το λουλάκι [Άγιος Βασίλειος, Ανατολή, Παλαιοχώρα].

λούσιμο || Πελοπόννησος: το λούσιμο [Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λεβίδι, Πάκια, Παραδείσια, Στεμνίτσα, Φενεός] | το άουσμα [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το λούσιμο [Πηγή] | του λούσμου [Αγία Παρασκευή, Γουριά, Δραμεσιοί, Έλατος]. || Κρήτη: το λούσιμο [Ανατολή]. || Κυπρος: το λούμαν [Καραβάς*].

μουτζούρα || Πελοπόννησος: η μουτζούρα [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Ελάτη, Καλούσι, Κανδήλα, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λυγουριό, Μελιγού, Μυγδαλιά, Προάστιο, Σκεπαστό, Τρόπαια] | η μουντζούρα [Αλποχώρι, Νεοχώρι, Πιάνα] | α μουντζούρα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η μουντζούρα [Κουμαρίτσι, Πάργα] | η μουζούρα [Θαρούνια, Μέγαρα] | η μτζούρα [Αγία Ευθυμία, Αμφίκλεια, Λιλαία, Στροφυλιά, Τιθορέα]. || Κρήτη: η μουζουδιά [Ανατολή, Βραχάσι, Λαμπιώτες, Μιαμού] | η αμουζουδιά [Βουλγάρω, Σάσαλος] | η μουζουδέ [Βρύσες]. || Κυπρος: η μούζη [Γαστριά*, Πάνω Λεύκαρα] | η μούζα [Μια Μηλιά*, Πάνω Λεύκαρα].

μπανιάρισμα || Πελοπόννησος: το μπανιάρισμα [Κρέστενα].

μπάνιο || Πελοπόννησος: το μπάνιο [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βεργαδαίικα, Καρυά, Λεχαινά, Σκεπαστό, Τσέρια] | το λουτρό [Αλποχώρι, Θεοδώρα, Κρέστενα, Λεχαινά, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια]. || Ρούμελη: το μπάνιο [Μέγαρα, Πάργα, Πηγή] | του μπάνιου [Άγιος, Γέρμας, Γουριά, Μακρολίβαδο, Μασχολούρι, Μεσούντα, Πλατύστομο, Τιθορέα, Τσουκαλάδες] | του λουτρό [Μακρινή]. || Κρήτη: το μπάνιο [Βώροι, Θεοδώρα, Κελλάρια, Παλαιοχώρα, Τύλισος]. || Κυπρος: το μπάνιον [Έμπα, Μουτουλλάς, Πάνω Λεύκαρα].

μπουγάδα || Πελοπόννησος: η μπουγάδα [Μαγούλα]. || Ρούμελη: η μπουγάδα [Γραμματικού, Κανάλια, Μασχολούρι, Μέγαρα, Πάργα, Πρέβεζα] | η μπγάδα [Αμφίκλεια, Λιλαία, Τιθορέα]. || Κρήτη: η μπουγάδα [Βουλγάρω, Βραχάσι, Βώροι, Θεοδώρα, Μάρθα, Μιαμού, Παλαιοχώρα, Σάσαλος, Τύλισος].

μπουγαδοκάζανο || Κρήτη: το μπουγαδοκάζανο [Θεοδώρα].

μπουγαδοκόφινο || Κρήτη: το μπουγαδοκόφινο [Βώροι].

ξέβγαλμα || Ρούμελη: του ξέβγαλμα [Άγιος, Δαύλεια].

ξέπλυμα || Ρούμελη: το ξέπλυμα [Τσαμαντάς].

πλύσιμο || Πελοπόννησος: το πλύσιμο [Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δροσοπηγή, Θαλάμες, Κανδήλα, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λεβίδι, Λυγουριό, Παραδείσια] | το κρύσιμο [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το κσύσιμο [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το πλύσιμο [Άγιος Λουκάς, Μέγαρα, Πηγή, Σταυροδρόμι] | του πλύσμου [Γέρμας, Δαύλεια, Έλατος, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Μελισσουργοί, Μεσούντα, Μηλίνα] | του πλύσιμου [Κανάλια, Πρέβεζα] | του πλύμα [Χουλιαράδες]. || Κρήτη: το πλύσιμο [Σιρίλι, Τύλισος]. || Κυπρος: το πλύμμαν [Άγιος Νικόλαος*, Λάπηθος*, Πάνω Λεύκαρα].

πλυσταριό || Πελοπόννησος: το πλυσταριό [Βρέσθενα, Λεχαινά, Προάστιο]. || Ρούμελη: του πλυσταριό [Αγιά, Γέρμας, Σιάτιστα]. || Κυπρος: το πλυσταρκόν [Βάσα Κοιλανίου].

πλύστρες / γούρνες που έπλεναν || Κρήτη: οι πλύστρες [Βουλγάρω, Κελλάρια].

ποδόλουτρο || Πελοπόννησος: το ποδόλουτρο [Αλποχώρι]. || Κρήτη: το ποδόλουτρο [Θεοδώρα]. || Κυπρος: το ποδόλουτρον [Νέο Χωριό].

σαπουνάδα || Πελοπόννησος: η σαπουνάδα [Κανδήλα, Πάκια, Ροεινό, Ρούτσι] | α σαπουνάδα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η σαπουνάδα [Μέγαρα, Ωραιόκαστρο] | η σαπνάδα [Γέρμας, Έλατος, Μελισσουργοί, Πρέβεζα]. || Κρήτη: η σαπουνάδα [Άγιος Βασίλειος, Παλαιοχώρα].

σαπούνισμα || Ρούμελη: του σαπούνσμα [Έλατος] | του σαπούντζμα [Σταγιάδες].

σίδερο / με κάρβουνο για σιδέρωμα || Πελοπόννησος: το σίδερο [Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δολιανά, Κάτω Λουσοί, Λυγουριό, Ρούτσι, Σκεπαστό] | η παπίτσα [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λαγκάδια, Μαγούλα, Σκεπαστό] | το σκανταλέτο [Δολιανά, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λυγουριό, Μαγούλα, Σκεπαστό, Στεμνίτσα] | η πλάκα [Ρούτσι] | το βαποράκι [Στεμνίτσα] | το σίδερε [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το σίδερο [Δελβινάκι, Δολό, Τσαμαντάς] | του σίδηρου [Αγιά, Άγιος, Γέρμας, Γουριά, Δράκεια, Δραμεσιοί, Μακρολίβαδο, Μηλίνα, Μικρό Βουνό, Πρέβεζα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Χουλιαράδες, Χρυσή] | το σκανταλέτο (για φουστανέλα) [Μέγαρα]. || Κυπρος: το σίδερον [Καραβάς*, Μουτουλλάς] | το σίερον [Έμπα, Πάνω Λεύκαρα].

σιδέρωμα || Κρήτη: το σιντέρωμα [Μιαμού]. || Κυπρος: το σιδέρωμαν [Μουτουλλάς].

σιντζίμι / σύρμα για άπλωμα ρούχων || Πελοπόννησος: το σιντζίμι [Αλποχώρι]. || Ρούμελη: του σιντζίμ (γερό σκοινί) [Γουριά].

σκάφη / πλυσίματος || Πελοπόννησος: η σκάφη [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βαλύρα, Κανδήλα, Κρέστενα, Λυγουριό, Προάστιο, Ροεινό, Ρούτσι, Στεμνίτσα] | η σκαφίδα [Αρχαία Φενεός] | η σκαφίδι [Τσέρια]. || Ρούμελη: η σκάφη [Άγιος Λουκάς, Δολό, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | η σκαφ [Αγία Ευθυμία, Γουριά, Μεσούντα] | η σκάφα [Δαύλεια] | η σκαφίδα [Βράχα, Έλατος, Θαρούνια, Κουμαρίτσι, Μελισσουργοί, Πρέβεζα, Τιθορέα, Τσουκαλάδες] | του σκαφίδ [Δαύλεια, Δραμεσιοί, Έλατος, Μακρινή] | η κουπάνα [Αγιά, Άγιος, Έλατος, Κανάλια, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τιθορέα, Φαρκαδόνα, Χρυσή] | η κστέλα [Μηλίνα] | η χστέλα [Δράκεια]. || Κρήτη: η σκάφη [Ανατολή, Ανώγεια, Βουλγάρω, Κελλάρια, Λαμπιώτες, Μάρθα, Μιαμού, Σέλλες, Τύλισος] | το σκαφίδι [Βραχάσι] | το λουστάρι [Ανατολή]. || Κυπρος: η σκάφη [Έμπα, Μουτουλλάς, Νέο Χωριό] | τα σκαφίδκια [Μουτουλλάς] | η βούρνα [Άγιος Νικόλαος*, Λάπηθος*, Μουτουλλάς, Ψεματισμένος] | το βουρνίν [Καραβάς*, Λάπηθος*].

σκούπα (Buck list) || Πελοπόννησος: η σκούπα [Αρχαία Φενεός, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Κανδήλα, Λαγκάδια, Μυγδαλιά, Παραδείσια, Ρούτσι, Φενεός] | το σάρωμα [Άγιος Δημήτριος, Καστρί, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λεβίδι, Λυγουριό, Μυγδαλιά, Ρούτσι, Σκεπαστό, Σπαρτιά] | α σκούπα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | α σάρουμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το σάρι [Πέρα Μέλανα] | το σάζι [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: η σκούπα [Αγία Παρασκευή, Άγιος Λουκάς, Γέρμας, Γραμματικού, Δελβινάκι, Δομνίστα, Δράκεια, Κανάλια, Καρίτσα, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μελισσουργοί, Μεσούντα, Μηλίνα, Πηγή, Πλατύστομο, Πρέβεζα, Τιθορέα, Τσαμαντάς, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα, Ωραιόκαστρο] | το σάρωμα [Θαρούνια] | του σάρουμα [Αγία Ευθυμία, Γουριά, Λιλαία, Μακρινή, Στυλίδα, Τιθορέα] | η φουκάλ [Γέρμας, Έλατος, Κανάλια, Σιάτιστα] | του φουκάλ [Αγιά, Μασχολούρι, Σιάτιστα, Σταγιάδες] | φουρκάλ [Μηλίνα]. || Κρήτη: η φινοκάλα [Άγιος Γεώργιος] | η παρασύρα [Άγιος Γεώργιος, Ανατολή, Βουλγάρω, Θεοδώρα, Σάσαλος, Τύλισος]. || Κυπρος: η σκούπα [Καραβάς*] | το βρουκάλιν [Βάσα Κοιλανίου] | η σαρκά [Γαστριά*, Πάνω Λεύκαρα, Ψεματισμένος] | τα σαρούθκια [Γαστριά*] | το βρουκάλιν [Τσάδα].

σκουπίδια || Πελοπόννησος: τα σκουπίδια [Δολιανά, Κανδήλα, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λυγουριό, Πιάνα, Ρούτσι, Σκεπαστό] | τα σαρίδια [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Βρέσθενα, Κανδήλα, Λαγκάδια, Λεχαινά, Μάλη, Μυγδαλιά, Πιάνα, Ροεινό, Ροζενά, Ρούτσι] | τα σαρώματα [Βαλύρα] | τα ποσαζίιδα [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | τα σαζίιδα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | τα σούκια [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: τα σκουπίδια [Βράχα, Γέρμας, Δελβινάκι, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Μηλίνα, Πηγή, Τσαμαντάς, Φαρκαδόνα] | τα σκούπιρα [Έλατος, Σταγιάδες] | τα σκούπρα [Γραμματικού, Δολό] | τα σάβαρα [Έλατος] | τα σαράβαλα [Χουλιαράδες] | τα σαρώματα [Θαρούνια, Στροφυλιά] | η σάρα [Στροφυλιά] | τα βούλτα [Σιάτιστα]. || Κρήτη: τα σκουπίδια [Άγιος Βασίλειος, Κελλάρια, Σάσαλος] | τα φρύσαλα [Ανατολή, Βραχάσι] | τα φινόκαλα [Ανατολή].

σκούπισμα || Πελοπόννησος: το σκούπισμα [Κανδήλα, Καρυά] | το σάρωμα [Αλποχώρι, Κανδήλα, Τσέρια] | το σάρουμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το σκούπισμα [Σταυροδρόμι] | του σκούπσμα [Κουμαρίτσι] | του σκούμπζμα [Γέρμας] | του σάρουμα [Γουριά, Μακρινή | του φουκάλτζμα [Γέρμα] | του φουκάλμα [Έλατος, Κανάλια, Σταγιάδες] | τα σιάφαρα [Τσαμαντάς] | τα σιούφαρα [Τσαμαντάς] | τα ζιάφαρα [Τσαμαντάς]. || Κρήτη: το σκούπισμα [Σάσαλος].

σκουπόξυλο  || Κυπρος: το σαρόξυλον [Πάνω Λεύκαρα].

σταχτοπάνι / της μπουγάδας || Πελοπόννησος: το σταχτοπάνι [Σκεπαστό] | το σαχτόπανο [Λαγκάδια]. || Ρούμελη: το σταχτοπάνι [Μέγαρα] | του σταχτουπάν [Αμφίκλεια, Κουμαρίτσι, Τιθορέα] | η σταχτουπάνα [Γουριά]. || Κρήτη: η μπουγαδομαντίλα [Ανατολή] | η αθομαντίλα [Βώροι, Τύλισος].

συγύρισμα || Πελοπόννησος: το συγύρισμα [Μελιγού]. || Ρούμελη: το συγύρισμα [Πάργα] | το συγύριο [Πάργα].

σφουγγάρι || Πελοπόννησος: το σφουγγάρι [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Λυγουριό, Ρούτσι] | το σφούτζι [Λαγκάδια] | το σφουγγάζι [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: του σφουγγάρ [Γουριά, Δραμεσιοί, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Σιάτιστα, Τιθορέα] | ου σφόγγους [Γραμματικού].

σφουγγάρισμα  || Κυπρος: το σφογγάρισμα [Μουτουλλάς].

σφουγγαρόπανο || Ρούμελη: η φασίνα [Πάργα].

φαράσι || Ρούμελη: το φαράσι [Πάργα] | του φαράς [Δράκεια, Έλατος] | το φαρασάνι [Πάργα].