Λεξικό θεματικό της λαογραφίας -- 41. λόγια - γράμματα

 

 

Λεξικό θεματικό της λαογραφίας

41. λόγια - γράμματα

 

Δημήτρης Λιθοξόου

 

 

Για εισαγωγικά και επιμέρους βλ.

Πελοπόννησος: Ρωμαίικα του Μοριά ή διαλεκτικά της Πελοποννήσου

Ρούμελη: Η ρωμαίικη γλώσσα μεταξύ Κορινθιακού και Καστοριάς

 

 

 

αλειφιάτικα / η συνθηματική γλώσσα των καλαντζήδων || Ρούμελη: τα αλειφιάτικα [Τσαμαντάς] | τα καλαντζίτικα [Τσαμαντάς].

αλφαβήτα || Πελοπόννησος: η αλφαβήτα [Σκεπαστό]. || Ρούμελη: η αλφαβήτα [Δραμεσιοί] | το αβί [Μέγαρα].

αλφαβητάρι || Πελοπόννησος: το αλφαβητάρι [Βρέσθενα, Στεμνίτσα]. || Ρούμελη: του αλφαβητάρ [Αγία Παρασκευή, Γέρμας, Δραμεσιοί].

αντιμήλιμα || Ρούμελη: η αντιμιλία [Σταυροδρόμι].

απολογιά / απάντηση || Πελοπόννησος: η απολοή [Ρούτσι] | α απόκριση [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | α απόκζιση [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | α απόγηση [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η απιλογιά [Πάργα] | αντιλογιά [Τσαμαντάς] | αντιλουγιά [Σταγιάδες].

βλαστήμια || Ρούμελη: η βλαστήμνια [Γραμματικού] | του βλαστήμσμα [Χουλιαράδες].

βούλα / σφραγίδα || Ρούμελη: η βούλα [Πάργα, Σιάτιστα] | η ντάμκα [Πάργα].

βρισιά || Πελοπόννησος: η βρισιά [Αμπελιώνα, Δροσοπηγή, Εξωχώρι, Κανδήλα, Κρέστενα] | η παλιοκουβέντα [Αγία Άννα, Αμπελιώνα, Κανδήλα] | α βζισία [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η βρισιά [Βράχα, Γέρμας, Μεσούντα, Πηγή, Στυλίδα] | η βριξέα [Μέγαρα] | οι βρισές [Χουλιαράδες] | η παλιουκοβέντα [Γουριά] | το παράδιμα [Τσαμαντάς] | του παραδουτό [Έλατος].

βρισίδι || Πελοπόννησος: το βρισίδι [Αγρίδι, Καστρί] | το βρίσιμο [Βρέσθενα] | το βριολόι [Αγρίδι] | το βζισίδι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: του βρίσμου [Γέρμας, Έλατος, Χουλιαράδες] | του φουρλάτσμα [Έλατος].

γλώσσα || Ρούμελη: η γλώσσα [Δελβινάκι, Πηγή, Τιθορέα, Χουλιαράδες].

γνώμη || Πελοπόννησος: η γνώμη [Αγία Άννα, Ρούτσι, Σκεπαστό] | α γνώνη [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η γνώμη [Δελβινάκι, Μεσούντα, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς] | η γνωμ [Βράχα, Γέρμας, Γουριά, Δαύλεια, Δράκεια, Μασχολούρι, Χουλιαράδες].

γράμμα / επιστολή (ALE, Buck list) || Πελοπόννησος: το γράμμα [Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Βαλύρα, Δροσοπηγή, Ελάτη, Κανδήλα, Λυγουριό, Μαγούλα, Μάλη, Μυγδαλιά, Προάστιο, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: του γράμμα [Αγιά, Βράχα, Γέρμας, Δελβινάκι, Δραμεσιοί, Έλατος, Κανάλια, Καρίτσα, Μεσούντα, Πλατύστομο, Ραψάνη, Σταγιάδες, Τσαμαντάς, Χουλιαράδες] | η γραφή [Γέρμας].

γράμματα / του αλφάβητου (Buck list) || Πελοπόννησος: τα γράμματα [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αλποχώρι, Βαλύρα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελάτη, Καλούσι, Κανδήλα, Καρυά, Καστρί, Λεβίδι, Λυγουριό, Μαγούλα, Μάλη, Μυγδαλιά, Πάκια, Πιάνα, Ροεινό, Ρούτσι, Σαρακίνι, Σκεπαστό, Τσέρια, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: τα γράμματα [Αγιά, Αγία Ευθυμία, Αγία Παρασκευή, Άγιος Λουκάς, Αμφίκλεια, Βράχα, Γέρμας, Γουριά, Γραμματικού, Δαύλεια, Δελβινάκι, Δολό, Έλατος, Θαρούνια, Κανάλια, Λιλαία, Μακρινή, Μακρολίβαδο, Μηλίνα, Πάργα, Πηγή, Πρέβεζα, Ραψάνη, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Στροφυλιά, Τσαμαντάς, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα, Ωραιόκαστρο].

γραμματικός || Πελοπόννησος: ο γραμματικός [Αγία Άννα, Δροσοπηγή, Τσέρια] | ο γραμακικό [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: ο γραμματικός [Μέγαρα] | ου γραματκός [Γέρμας, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Μελισσουργοί, Χουλιαράδες] | ου γραμμτσκός [Σιάτιστα].

γραφή || Ρούμελη: η γραφή [Τσαμαντάς].

δάσκαλος (ALE, Buck list) || Πελοπόννησος: ο δάσκαλος [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Βρέσθενα, Γυμνό, Δολιανά, Δροσοπηγή, Κρέστενα, Λυγουριό, Μάλη, Μυγδαλιά, Νεοχώρι, Προάστιο, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια] | ο δάσκαλε [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: ο δάσκαλος [Δελβινάκι, Δολό, Θαρούνια, Μέγαρα, Πηγή, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | ου δάσκαλους [Αγία Παρασκευή, Άγιος, Αμφίκλεια, Γέρμας, Γουριά, Γραμματικού, Δραμεσιοί, Έλατος, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μασχολούρι, Πλατύστομο, Ραψάνη, Σιάτιστα, Στυλίδα, Τιθορέα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | ι δάσκαλους [Κανάλια, Μηλίνα].

διάβασμα || Πελοπόννησος: το διάβασμα [Αμπελιώνα, Βεργαδαίικα, Δροσοπηγή, Λυγουριό, Φενεός] | το ζβάισμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το ζιβάισμα [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το διάβασμα [Άγιος Λουκάς, Πάργα] | του διάβασμα [Δομνίστα, Έλατος, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Μελισσουργοί, Μικρό Βουνό, Φαρκαδόνα] | η διάβαση [Ωραιόκαστρο] | η διάβας [Καρίτσα].

διάτα / διαταγή || Πελοπόννησος: η διάτα [Αγρίδι, Δολιανά, Καστρί] | ο ορισμός [Λαγκάδια] | α διάτα [Πέρα Μέλανα] | ο ορισμό [Πέρα Μέλανα] | ο οζισμό [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: η διάτα [Αμφίκλεια, Κανάλια, Στυλίδα] | η διαταή [Γέρμας] | το όρντινο [Πάργα].

κοντύλι / γραφής || Ρούμελη: το κοντύλι [Θαρούνια] | του κουντύλ [Άγιος, Δραμεσιοί, Κιλελέρ, Πρέβεζα, Σιάτιστα] | του πλακουκόντυλου [Ραψάνη].

κουβέντα || Πελοπόννησος: η κουβέντα [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελάτη, Εξωχώρι, Κανδήλα, Καρυά, Καστρί, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λεβίδι, Μαγούλα, Μάλη, Μυγδαλιά, Παραδείσια, Πιάνα, Ροεινό, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια, Φενεός] | α κουβέντα [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: η κουβέντα [Αγιά, Άγιος Λουκάς, Άγιος Νικόλαος, Βράχα, Δελβινάκι, Δολό, Δράκεια, Δραμεσιοί, Μέγαρα, Πάργα, Τσαμαντάς] | η κβέντα [Γουριά, Γραμματικού, Δαύλεια, Δομνίστα, Καρίτσα, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μελισσουργοί, Τιθορέα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | ου λόγους [Αγία Παρασκευή, Έλατος, Κουμαρίτσι, Μελισσουργοί, Σιάτιστα, Σταγιάδες] | ι λόγους [Μηλίνα] | του λαφ [Σιάτιστα].

κουβεντολόι || Πελοπόννησος: το κουβεντολόι [Κρέστενα] | το κουβέγκιασμα [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: του μουχαμπέτ [Έλατος].

κουτσομπολιό || Πελοπόννησος: το κουτσομπολιό [Αμπελιώνα, Βεργαδαίικα, Καρυά, Κρέστενα, Μελιγού] | το κουτσιομπολιό [Βρέσθενα]. || Ρούμελη: του κουτσουμπουλιό [Αγία Ευθυμία, Γουριά, Μασχολούρι] | οι κουρκουσουριές [Αμφίκλεια] | τα σούλογα [Μέγαρα] | τα πρέτσα [Πάργα] | τα γκουντουσλίκια [Σταγιάδες].

λόγια || Πελοπόννησος: τα λόγια [Άγιος Δημήτριος, Αγρίδι, Αμπελιώνα, Βαλύρα, Βεργαδαίικα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Καλούσι, Κανδήλα, Καρυά, Καστρί, Κάτω Λουσοί, Κρέστενα, Λεχαινά, Λυγουριό, Μάλη, Πάκια, Πιάνα, Προάστιο, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα] | τα όγια [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: τα λόγια [Αγία Ευθυμία, Αγία Παρασκευή, Αμφίκλεια, Βράχα, Γουριά, Γραμματικού, Δαύλεια, Δελβινάκι, Δομνίστα, Δραμεσιοί, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρολίβαδο, Μέγαρα, Πηγή, Πρέβεζα, Τιθορέα, Τσαμαντάς, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα, Ωραιόκαστρο] | τα λόια [Αγιά, Έλατος, Κανάλια, Μασχολούρι, Μηλίνα, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τιθορέα, Χουλιαράδες].

λόγος / μπέσα || Πελοπόννησος: ο λόγος [Θαλάμες, Καστρί, Κρέστενα, Παραδείσια, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τρόπαια, Τσέρια] | η μπέσα [Σκεπαστό] | ο όγο [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: ο λόγος [Δελβινάκι, Μέγαρα, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς] | ου λόγους [Αγία Παρασκευή, Δραμεσιοί, Κιλελέρ, Λιλαία, Ραψάνη, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | η μπέσα [Δραμεσιοί, Πάργα, Σταγιάδες, Χρυσοβίτσα].

μάθημα || Πελοπόννησος: το μάθημα [Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Ρούτσι, Πέρα Μέλανα, Πραστός]. || Ρούμελη: το μάθημα [Δολό, Τσαμαντάς] | του μάθημα [Γέρμας, Γουριά, Δραμεσιοί, Κανάλια, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Τιθορέα] | του μάθμα [Ραψάνη, Χουλιαράδες].

μαθητής (Buck list) || Πελοπόννησος: ο μαθητής [Αμπελιώνα, Προάστιο]. || Ρούμελη: ου μαθητής [Αγία Παρασκευή, Βράχα, Κιλελέρ] | μαθητής [Ραψάνη].

μαντάτο / είδηση || Πελοπόννησος: το μαντάτο [Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Δολιανά, Καλούσι, Καρυά, Μυγδαλιά, Σκεπαστό] | το χαμπέρι [Αλποχώρι, Βαλύρα, Βρέσθενα, Γυμνό, Δροσοπηγή, Κανδήλα, Λαγκάδια, Σκεπαστό, Τσέρια, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | η νόβα [Ρούτσι] | το μαντάτε [Πέρα Μέλανα] | το χαμπάρι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το χαμπάζι [Πέρα Μέλανα] | το χαμπέζι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το μαντάτο [Μέγαρα, Πάργα, Τσαμαντάς] | του μαντάτου [Βράχα, Γραμματικού, Σταγιάδες, Τιθορέα] | το χαμπέρι [Δελβινάκι, Δολό, Μέγαρα, Πηγή, Τσαμαντάς] | του χαμπέρ [Άγιος, Αμφίκλεια, Βράχα, Γέρμας, Γουριά, Δαύλεια, Έλατος, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Μεσούντα, Σιάτιστα, Σταγιάδες, Τιθορέα, Χουλιαράδες, Χρυσή, Χρυσοβίτσα] | του χαμπάρ [Κανάλια, Σιάτιστα, Χρυσοβίτσα] | το αβίζο [Πάργα].

μελάνι (ALE, Buck list) || Πελοπόννησος: το μελάνι [Λυγουριό, Ροζενά, Ρούτσι, Σκεπαστό] | το μεάνι [Πέρα Μέλανα, Τυρός] | το μιαάνι [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: του μιλάν [Γέρμας, Γουριά, Κουμαρίτσι, Μελισσουργοί, Σταγιάδες, Τιθορέα] | η μιλάν [Έλατος].

μήνυμα || Ρούμελη: το μήνυμα [Σταυροδρόμι].

μισόλογα || Πελοπόννησος: τα μισόλογα [Βρέσθενα, Λυγουριό].

μολόγημα || Πελοπόννησος: το μολόγημα [Τρόπαια].

μολύβι / γραφής (Buck list) || Πελοπόννησος: το μολύβι [Άγιος Δημήτριος, Αμπελιώνα, Δολιανά, Λεβίδι, Μαγούλα, Μυγδαλιά, Παραδείσια, Προάστιο] | το βολίμι [Δολιανά, Λαγκάδια, Ρούτσι, Τσέρια] | το βολίνι [Πέρα Μέλανα, Τυρός]. || Ρούμελη: το μολύβι [Θαρούνια] | του μουλύβ [Αγιά, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Μακρινή, Τιθορέα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα].

μπιλιέτο || Πελοπόννησος: το μπολετί [Κρέστενα]. || Ρούμελη: το μπουλέτο [Πάργα] | του μπουλέτου [Στυλίδα].

ορμήνια / συμβουλή || Πελοπόννησος: η ορμήνια [Δραμεσιοί, Κρέστενα] | α οργήνια [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: η ορμήνια [Πάργα, Τσαμαντάς] | η ορμηνία [Μέγαρα] | η ουρμήνια [Γέρμας, Έλατος, Σιάτιστα, Σταγιάδες] | η αρμηνία [Μέγαρα] | το τεμπίχι [Πάργα].

παραγγελιά || Πελοπόννησος: η παραγγελιά [Αμπελιώνα, Δροσοπηγή, Λυγουριό, Σκεπαστό]. || Ρούμελη: η παραγγελιά [Τσαμαντάς] | η παραγγιλιά [Γέρμας, Γραμματικού, Λιλαία] | η παραγγλιά [Έλατος, Σιάτιστα] | του βασκέτ [Έλατος] | του τιμπίχ [Έλατος].

παραμύθι (ALE) || Πελοπόννησος: το παραμύθι [Αγία Άννα, Αμπελιώνα, Βρέσθενα, Κανδήλα, Λεβίδι, Ροεινό, Ρούτσι, Σκεπαστό, Στεμνίτσα, Τσέρια] | το παρανύθι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το παρανύιθι [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το μασάλι [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το παραμύθι [Δελβινάκι, Πάργα, Τσαμαντάς, Ωραιόκαστρο] | του παραμύθ [Αγία Παρασκευή, Γουριά, Γραμματικού, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μασχολούρι, Μεσούντα, Μηλίνα, Χουλιαράδες].

παράπονο || Πελοπόννησος: το παράπονο [Αμπελιώνα, Βεργαδαίικα, Λυγουριό, Μαγούλα] | το παράπονε [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το παράπονο [Τσαμαντάς] | του παράπουνου [Αγιά, Βράχα, Γέρμας, Γουριά, Σιάτιστα] | το σικιαέτι [Πάργα].

παρατσούκλι || Πελοπόννησος: το παρατσούκλι [Δολιανά, Κρέστενα, Σκεπαστό, Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός]. || Ρούμελη: το παρατσούκλι [Μέγαρα, Πάργα, Πηγή, Τσαμαντάς] | του παρατσούκλ [Κανάλια, Μασχολούρι, Χρυσοβίτσα] | το περιγκόμι [Τσαμαντάς] | το παραγκόμι [Πάργα] | του παραγκόμ [Χρυσοβίτσα] | του παρανόμ [Γέρμας, Σιάτιστα] | του καλκέπ [Τιθορέα] | το παραγκόμι [Μέγαρα] | το παράβγαλμα [Πάργα].

πένα || Ρούμελη: η πένα [Κουμαρίτσι, Χουλιαράδες, Χρυσή].

σούσουρο || Ρούμελη: του σούσουρου [Σταγιάδες] | του σούσρου [Χουλιαράδες].

τεφτέρι || Πελοπόννησος: το δεφτέρι [Πιάνα]. || Ρούμελη: το δεφτέρι [Πάργα, Τσαμαντάς] | του διφτέρ [Δραμεσιοί, Έλατος, Σταγιάδες] | του τιφτέρ [Γέρμας] | του τσιφτσέρ [Σιάτιστα].

φιρμάνι || Ρούμελη: το φερμάνι [Τσαμαντάς] | του φιρμάν [Σταγιάδες].

φυλλάδα || Πελοπόννησος: η φυλλάδα [Λεβίδι]. || Ρούμελη: η φυλλάδα [Γουριά] | η φλάδα [Κανάλια] | η αφλάδα [Σιάτιστα].

χαιρέτισματα || Ρούμελη: τα χαιρετίσματα [Δελβινάκι] | τα χιριτίματα [Έλατος, Μελισσουργοί] | του χιρέτσμα [Χουλιαράδες] | του χιρέτιμα [Αγία Παρασκευή] | του χιρέτμα [Έλατος, Κουμαρίτσι, Φαρκαδόνα].

χαρτί (ALE, Buck list) || Πελοπόννησος: το χαρτί [Αγία Άννα, Άγιος Δημήτριος, Αλποχώρι, Αμπελιώνα, Αρχαία Φενεός, Βαλύρα, Βρέσθενα, Δολιανά, Δροσοπηγή, Ελάτη, Ελληνίτσα, Καλούσι, Κανδήλα, Καστρί, Κάτω Λουσοί, Κέρτεζη, Κρέστενα, Λαγκάδια, Λεβίδι, Λεχαινά, Λυγουριό, Μάλη, Μελιγού, Παραδείσια, Πηγαδάκια, Πιάνα, Προάστιο, Ροεινό, Ροζενά, Ρούτσι, Σκεπαστό, Σπαρτιά, Στεμνίτσα, Τσέρια, Φενεός] | το χαρκί [Πέρα Μέλανα, Πραστός, Τυρός] | το χρακί [Πέρα Μέλανα]. || Ρούμελη: το χαρτί [Άγιος Λουκάς, Δελβινάκι, Δολό, Μέγαρα, Πηγή, Σταυροδρόμι, Τσαμαντάς] | του χαρτί [Αγιά, Αγία Ευθυμία, Αμφίκλεια, Γέρμας, Γουριά, Γραμματικού, Δαύλεια, Δραμεσιοί, Έλατος, Κανάλια, Καρίτσα, Κιλελέρ, Κουμαρίτσι, Λιλαία, Μακρινή, Μελισσουργοί, Μηλίνα, Ραψάνη, Στροφυλιά, Στυλίδα, Τιθορέα, Χουλιαράδες, Χρυσοβίτσα] | του χαρτσί [Σιάτιστα].